Pedagogika2010

11. Diagnostyka prenatalna- obejmuje badania, które wykonujemy przed
urodzeniem dziecka. Można rozpoznać zaburzenia lub wady płodu we
wczesnym okresie ciąży.Diagnostyka prenatalna obejmuje metody:
1.Nieinwazyjny czyli:
-usg , możemy uzyskać obraz pęcherzyka płodowego w 5-6tyg, wymiar
dwuciemieniowy główki w 12tyg, To umożliwia precyzyjne określenie wieku,
płci. Możemy zlokalizować łożysko i miejsce do wprowadzenia igły
amniopunkcyjnej do owodni.
-badanie biochemiczne- oznaczenie specyficznych substancji pochodzenia
płodowego obecnych w surowicy krwi matki
-rezonans magnetyczny płodu
-badanie komórek płodowych (wolnego dna)
-testy biochemiczne pierwszego i drugiego trymestru ciąży. Polegają na
oznaczeniu poziomu niektórych hormonów.
2. Inwazyjne metody:
-amniopunkcja- pobranie płynu owodniowego zawierającego komórki płodu
(14-19tyg) z pobranych komórek zakłada się in-vitro hodowle komórkowe.
Można wykryć dużą grupę chorób spowodowanych abberacjami chromosomalnymi
np. zespół Downa.
-biopsja kosmówki- czyli kosmówki zarodka w 1 trymestrze ciąży
-kordocenteza- pobór krwi z żyły pępkowej płodu.

12. Choroby GENOWE
Anemia sierpowata- spowodowana wadliwą budową białka hemoglobiny.
Zamiast normalnej hemoglobiny powstaje hemoglobina typu s. W efekcie
mutacji krwinki przybierają kształt sierpowaty. Cząsteczki hemoglobiny
łatwo łączą się ze sobą. Wadliwa budowa krwinek prowadzi do ich rozpadu.
Objawami są: bladość skóry, przyspieszenie akcji serca i oddechów,
męczenie się, senność, stany podgorączkowe.

Mukowiscydoza- choroba recesywna. Przyczyną jest mutacja genu
odpowiedzialnego za syntezę błonowego kanału chlorkowego. Pot jest dużo
bardziej słony niż u zdrowego dziecka. Do objawów należą: wytwarzanie
lepkiego śluzu w narządach układu oddechowego, pokarmowego, płciowego,
pojawia się przewlekła choroba oskrzelowo-płucna, duszność, kaszel.

CHOROBY ZWIĄZANE ZE ZMIANĄ LICZBY CHROMOSOMÓW
Zespół Downa- trisomia 21 pary chromosomów. Przyczyną jest zapłodnienie
komórki jajowej w której nie doszło do rozejścia się chromosomów .
Objawami są: szeroko i skośnie ustawione oczy, małe niżej położone uszy
, duży język, szeroka potylica, płaski nos, zmarszczka nakątna, wiotkość
mięśni, dzieci cierpią na wady serca , słuchu i wzroku, mają suchą
skórę, dotknięte są upośledzeniem umysłowym . Dzieci te mają silnie
rozbudowaną sferę życia emocjonalnego są bardziej wrażliwe.

Zespół Edwardsa- częstotliwość występowanie związana jest z wiekiem
matki. Tylko kilka procent dzieci przeżywa swoje 1 urodzinki. Niska masa
urodzeniowa ciała, liczne wady rozwojowe(serca,nerek, szkieletu) Rodzi
się więcej dziewczynek z tą chorobą.

13. W rozwoju prenatalnym wyróżniamy:
a) faza jaja płodowego trwa około tygodnia od zapłodnienia jaja przez
plemnik przez jego wędrówkę wzdłuż jajowodu i macicy. Składa się z
etapów:
-bruzdkowanie pierw powstają 2,4,8 komórek, taki wstępnie 8 komórkowy
zarodek, później wielokomórkowy nazywamy MORUCĄ, wędruje do jamy macicy.
- powstanie blastocysty- pęcherzyk złożony z wielu drobnych komórek
wypełniony płynem. Z węzła zarodkowego powstaje ciało zarodka a z
pozostałych komórek TROFOBLAST później wchodzi częściowo w skład
łożyska. W końcowym efekcie blastocysta ma TROFOBLAST I JAMĘ WEWNĘTRZNĄ
W TYM SAMYM STANIE ZARODEK DOCIERA DO MACICY WYDZIELA enzymy i wszczepia
się w błonę śluzową nazywamy to implantacją.

b) faza zarodka- zapłodnione jajo ulega zagnieżdżeniu w ścianie macicy,
trwa od 2 do 8 tyg. W tej fazie jajo przymocowuje się do ścianki macicy
ok 7 dni po zapłodnieniu. Następuje proces GAstrulacji (zarodek
przekształca się z blastuli w gastrulę). Polega na przemieszczaniu się
komórek w obrębie zarodka i wyodrębnieniu listków zarodkowych ektodermy,
endodermy i na koniec mezodermy. Coraz to nowe komórki ulegają
namnażaniu i przekształcają się w tanki i narządy drogą indukcji
zarodkowej i migracji komórek. Indukcja prowadzi do różnicowania się
komórek, migracje do przemieszczania w ciele zarodka.
Z ektodermy powstaje- układ nerwowy, nabłonki z gruczołami, włosami i
paznokciami , elementy oka,ucha.
Z endodermy-układ pokarmowy, gruczoły ślinowe, układ oddechowy(oskrzela,
płuca)
Z mezodermy - skóra właściwa, tkanka łączna, układ krwiotwórczy i układ
moczowy, płciowy.
Z mezodermy i ektodermy powstaje owodnia a z endodermy i mezodermy
omocznia.
Faza płodowa trwa około 31 tyg wg \. Ostrowskiego: w 4 tyg. pojawiają
się zawiązki kończyn, tworzy się łożysko, zaczyna bić serce, powstają
trzy pęcherzyki mózgowe.
W 5 tyg zawiązuje się twarz widoczne dłonie i stopy, powstaje 5
pęcherzyków mózgowych, tkanka chrzęstna, szkielet.
W 8 tyg. zewnętrzne narządy płciowe, głowa stanowi połowę ciała, gałki
oczne przesuwają się z boków ku przodowi, pierwsze ruchy mięśni
szkieletowych. Palce dłoni i stóp oddzielone od siebie.
W 20 tyg gdy płód ma około 190 mm matka może wyczuć pierwsze ruchy.

14. Okres niemowlęcy od 4 tyg do końca 1 roku.
-dziecko podwaja urodzeniową długość i potraja wagę
- dużo je, początkowo mleko matki, a już kilkumiesięczne je w miarę
normalnie.
-wyrzynają się pierwsze zęby
-pionizacja postawy ciała, dziecko zaczyna chodzić
-uczy się mówić
-opanowuje zwieracze
- zdolność chwytania
-więź emocjonalna matki z dzieckiem oraz innych osób uczestniczących w
jego pielęgnacji
-łatwo zaraża się chorobami.

15. -noworodkiem nazywamy dziecko do ukończenia 28 dni
-fizjologiczny spadek wagi ok 10% , ok. 7-8 dnia noworodek waży tyle co
przy urodzeniu
-fizjologiczna żółtaczka
- dziecko przebywa najchętniej z matką
- wrażliwe na hałas, zimno, głód
- reakcją na problemy jest płacz
-odruch pełzania,chodzenia,ssania,chwytny


Czy ma ktos opracowane pytania:  25, 26, 28,30, 32, 36??

Ostatnio edytowany przez paulinka312 (2011-01-31 11:22:58)

1.Dlaczego wiedza dotycząca rozwoju biologicznego jest niezbędna każdemu studentowi pedagogiki? .Absolwent studiów drugiego stopnia w zakresie pedagogiki dysponuje interdyscyplinarnym przygotowaniem teoretycznym zorientowanym na konkretną specjalność pedagogiczną.Jest przygotowany do aktywności w różnych obszarach działań edukacyjnych oraz po ukończeniu specjalności nauczycielskiej (zgodnie ze standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela) do pracy w szkolnictwie. Posiada umiejętność komunikacji społecznej. Potrafi posługiwać się warsztatem diagnostycznym. Dąży do wzbogacenia i doskonalenia swojej wiedzy, wykorzystując ją w praktycznych działaniach oraz do tworzenia własnego warsztatu metodycznego.
Absolwent jest przygotowany do podjęcia studiów trzeciego stopnia, prowadzenia badań, dostrzegania oraz samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych z zakresu wybranej specjalności.
2.PRAWIDŁOWOŚCI ONTOGENEZY
a) kierunkowość- stałe nieodwracalne zmiany w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu odbywające się w warunkach ciągłego przystosowania do środowiska
b) etapowość- kolejne następujące po sobie pewne etapy rozwoju, które dla ssaków są takie same, różnią się czasem trwania, natężeniem i szybkością przemian
c) występowanie trzech grup procesów:
-  rozrost- zmiany cech ilościowych, zwiększenie wymiarów i masy ciała
- różnicowanie- zmiany cech jakościowych; występują trzy etapy różniących się metabolicznie komórek katabolicznych i anabolicznych
- dojrzewanie- doskonalenie funkcjonalne obejmuje:
*specjalizacje- kształtowanie się specyficznych funkcji narządów i układów.
*integracje- dostrajanie się fukcji w ramach całego organizmu i zjawiska kompensacji

3. ENDOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU CZŁOWIEKA
1. Czynniki genetyczne (determinatory rozwoju)- zespół cech odziedziczonych po rodzicach,które wyznaczają rozwój osobniczy. Są to właściwości poszczególnych genów, chromosomów oraz całego genotypu.
2. Czynniki paragenetyczne (stymulatory rozwoju)- czynniki organizmu matki wpływające na rozwój płodu. Odziaływują na organizm potomny za pośrednictwem właściwości metabolicznych matki. Obejmują:
-  pośrednią transmisję wpływu genów właściwych tkankom matki na rozwijającę się dziecko.
-  tryb życia matki (sposób żywienia, nawyki, rodzaj pracy, przeżycia psychiczne)
- wiek matki
- liczba przebytych uprzednio ciąż
- dziedziczenie niegenetyczne

4. EGZOGENNE CZYNNIKI ROZWOJU CZŁOWIEKA- są to elementy środowiska otaczającego organizm. Oddziaływują na niego ciągłymi bodźcami  burząc jego równowagę fizjologiczna i zmuszając do przystosowania się do warunków zewnętrznych modyfikujących jego rozwój.
-Modyfikatory naturalne: klimat, ukształtowanie terenu, zasoby mineralne, wodne, fauna i  flora.
-Modyfikatory społ.- ekonomiczne: zamożnośc, poziom wykształcenia oran kultury rodziców, tradycje I życie społeczne.
- Tryb życia: ruch, wypoczynek, sen

5. ADAPTACJE- zmiany przystosowawcze w skali populacji. Odnoszą się do zmian genetycznych I dotyczą wpływu środowiska zewnętrznego na struktury DNA I genotyp w całosci. Jej skutkiem jest przeżycie lub śmierć osobnika.
   ADJUSTACJE- (dostosowanie)- zmiany przystosowawcze w skali osobnika . Nie powodują zmian puli genowej.

6. O tym, że gen jest jednostką dzidziczą świadcza 3 procesy:
trasformacja- czyli zmiana cech dziedzicznych danego szczepu bakterii, tzw. biorcy, pod wpływem pobranego DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego) innego szczepu, tzw. dawcy, o odmiennych cechach. Fragmenty pobranego DNA zostają wbudowane we własny DNA biorcy i bakterie te uzyskują cechy komórek bakterii dawcy.
transdukcja czyli przenoszenie DNA z jednej komórki bakteryjnej do drugiej, za pośrednictwem bakteriofagów
koniugacja- łączenie się w pary chromosomów w mejozie. Zachodzi proces crossing- over, oraz redukcja liczby chromosomów w gametach

7. Zmienność mutacyjna- polega na tworzeniu nowej informacji genetycznej.
Prowadzi ona do utworzenia nowej informacji genetycznej w komórkach organizmu. Ważny jest również fakt, że zmiany te mogą występować skokowo i dość przypadkowo. Konsekwencją takiej zmienności może być trisomia lub monosomia.

W zależności od rodzaju komórek, w których zaszły zmiany dzielimy je na:
somatyczne
generatywne
W zależności od zakresu zmian powstałych w materiale genetycznym dzielimy je na:
Genowe- dotyczą zmiany kody genetycznego w obrębie tylko 1 genu.
Chromosomowe- dot. Zmian w strukturze jednego chromosomu.
Genomowe- powstanie różnicy w liczbie kompletnych chromosomów.                             

      8. MITOZA                                           
zachodzi w komórkach somatycznych
powstają dwie komórki potomne o takiej samej liczbie chromosomów
ma charakter zachowawczy (liczba materiału genetycznego nie ulega zmianie)
przechodzi 1 etap podziału komórkowego

MEJOZA
zachodzi w komórkach rozrodczych (gametach)
powstają gamety zawierające pojedyńczą liczbę chromosomów
ma charakter redykcyjny (zmniejsza o połowę materiał genetyczny)
przechodzi 2 etapy podziału komórkowego
zachodzenie procesu crossing over



Znaczenie biologiczne mitozy:
Podział komórkowy, w którym powstają komórki identyczne pod względem informacji genetycznej może być wykorzystany:
-w procesie rozmnażania bezpłciowego wegetatywnego, np. podział komórki pierwotniaków                     - -w fazie wzrostu organizmu, kiedy to w szybkim tempie przybywa nowych komórek                                   -w procesie regeneracji, gdy organizm uzupełnia ubytki po zniszczonych komórkach komórkami nowymi
Mejoza zapewnia stałą liczbę chromosomów w kolejnych pokoleniach organizmów, które rozmnażają się płciowo. Choć jej miejsce w cyklach życiowych różnych grup organizmów jest odmienne, zapobiega podwajaniu informacji genetycznej w czasie łączenia komórek biorących udział w procesie płciowym.
9. Komórka generatywna - to komórka występująca w gametoficie męskim, w ziarnkach pyłku roślin nasiennych . Po zapyleniu komórka wegetatywna tworzy łagiewkę pyłkową , zaś komórka generatywna dzieli się na dwie komórki plemnikowe , które dzięki łagiewce przedostają się do środka nucellus i zlewają się z komórką jajową , tworząc zygotę.
10. Określenie matematycznego prawdopodobieństwa wystąpienia choroby dziedzicznej:
          *priori - czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej              dziecko
*a posteriori - czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej dziecko, w sytuacji gdy z związku tej pary urodziło się już dziecko chore na daną chorobę dziedziczną.
           *ryzyko populacyjne - czyli prawdopodobieństwo wystąpienia danej choroby dziedzicznej, dla odpowiedniej populacji. Np.: ryzyko populacyjne urodzenia dziecka z aberracja chromosomową, dla populacji kobiet poniżej 35 roku życia wynosi około 0,6% W praktyce ciężko jest dokładnie ocenić prawdopodobieństwo w procesie poradnictwa genetycznego, gdyż wiele chorób dziedziczy się wielogenowo, oraz na ekspresję choroby ma wpływ szereg nie znanych jeszcze czynników środowiskowych, nie mających związku z funkcjonowaniem i strukturą materiału genetycznego. Jednakże w wielu przypadkach, przy współudziale badań prenatalnych, można obliczyć w znacznym przybliżeniu, poszczególne rodzaje prawdopodobieństwa.
11. Diagnostyka prenatalna, rozpoznawanie nieprawidłowości anatomicznych, chromosomalnych (chromosomy) i metabolicznych u płodu. W niektórych przypadkach umożliwia podjęcie leczenia w życiu płodowym, daje także możliwość rozważenia przez rodziców decyzji o przerwaniu ciąży.
Metody badania polegają na badaniu płynu owodniowego, badaniu ultrasonograficznym i fetoskopii.

12. Mutacje punktowe, choroby:                                                                                                     Hemofilia- to genetyczne zaburzenie krzepnięcia krwi związane z brakiem lub niedoborem czynnika krzepnięcia. Choroba charakteryzuje się trwającą przez całe życie, skłonnością do nadmiernych krwawień samoistnych, lub wywołanych niewielkimi urazami.
Anemia sierpowata- rodzaj wrodzonej niedokrwistości spowodowanej nieprawidłową budową hemoglobiny.Chorobę dziedziczy się w sposób autosomalny (nie jest sprzężona z płcią) recesywny, z allelem kodominującym.
Choroby związane ze zmianą struktury oraz liczby chromosomów:
1. Zespół Downa (mongolizm) zwany też trisomią 21, ponieważ charakteryzuje się dodatkowym chromosomem w 21 parze alleli. Występuje w około jednym przypadku na 600 urodzeń. Częstość występowania zespołu Downa zwiększa się z wiekiem matki, natomiast nie zależy od wieku ojca ani od liczby przebytych ciąż. Niemowlęta obciążone tą chorobą zachowują się spokojnie, mało płaczą.
Dzieci z zespołem mają znaczną skłonność do zapadania na ostre białaczki. Przy odpowiedniej opiece medycznej dzieci z tą chorobą mogą dożyć wieku dorosłego.


2. Zespół Klinefeltera. Istotą tej choroby jest pierwotne uszkodzenie jąder pochodzenia genetycznego, a przyczyną istnienie dodatkowego lub dodatkowych chromosomów X w kariotypie. Charakterystyczne objawy to m.in. :
wysoki wzrost
dłuższcze kończyny górne I dolne
słabiej rozwinięte mięśnie
małę jądra




13. Rozwój prenatalny człowieka
Okres ten dzieli się na 3 odcinki czasowe, z których kazdy trwa po 3 miesiące
- faza jaja płodowego: trwa około tygodnia od zapłodnienia, składa się z 2 etapów:
* bruzdkowanie- zarodek, później zwany MOLURĄ wędruje wzdłóż jajowodu do jamy macicy
* powstanie blastocysty- pęcherzyk złożony z wielu komórek wypełnionych płynem. 5 dni po zapłodnieniu zarodek liczy około 1000 komórek. W końcowym etapie zarodek dociera do macicy. Wchodzi w kontakt w z błoną śluzową, wydziela enzymy, wszczepia się w jej błonę śluzową- następuje implantacja.
- faza zarodka: jajo przymocowuję się do scianki  macicy. Następuje proces GASTRULACJI- przemieszczenie się komórek w obrębie zarodka I wyodrębnienie listków zarodkowych. Nowe komórki ulegają namnażaniu I są organizowane w tkanki I narządky drogą INDUKCJI- prowadzi ona do zróżnicowania się komórek, przemieszczanie się komórek w ciele zarodka. Zaburzenia w działaniu genów prowadzą do powstania wad, tzw rozwojowych.

       W węzle zarodkowym komórki grupują się w 3 listki zarodkowe: ektoderme- powstaję układ nerwowy, gruczoły, włosy, paznokcie, elementy oka,ucha, szkliwo zębów; entoderme- układ pokarmowy, układ odechowy; mezoderme- skóra właściwa, tkanka łączna, układ moczowy, włokna mięśni, błona stawów, uklad krwionośny, limfatyczny.
      - faza płodowa:czas tworzenia się poszczególnych układów I narządów w trakcie rozwoju śródmacicznego.
      14.  Okres niemowlęcy – do 12 miesiąca życia
Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym okresie życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę zwiększa:
- długość ciała o 25 cm (połowę tego, co w okresie wewnątrzłonowym);
- masę ciała o 6-7 kg – urodzeniową masę ciała podwaja około 5 m.ż, a potraja w 12 m.ż; największy przyrost masy ciała występuje około 9 m.ż, w następstwie zwiększenia się ilości podskórnej tkanki tłuszczowej (niemowlę staje się „pulchne”).
Około 12 m.ż, wyrównują się obwody głowy i klatki piersiowej. Ciemiączko przednie zmniejsza się około 6 m.ż, a zamyka się między 9-18 m.ż.
Pierwsze zęby mleczne(dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6 m.ż. W końcu pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).
Okres niemowlęcy charakteryzuje szybkie tempo dojrzewania ośrodków motorycznych i sensorycznych w o.u.n. Znajduje to wyraz w bogactwie przejawów rozwoju psychomotorycznego dziecka. Do najbardziej charakterystycznych zjawisk tego okresu należą:
- kształtowanie się krzywizn kręgosłupa – lordozy szyjnej (około 3-4 m.ż – unoszenie głowy), kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej (siadanie i wstawanie);
- rozwój ruchów lokomocyjnych i pionizacja ciała;
- ukształtowanie chwytu „obcęgowego”, z przeciwstawieniem kciuka, co umożliwia dalszy rozwój ruchów manipulacyjnych;
- początek rozwoju mowy: od wokalizacji dźwięków spółgłoskowych około 7 m.ż do wypowiedzenia ze zrozumieniem kilku słów pod koniec pierwszego roku życia;
- stopniowe przechodzenie od ruchów, nazywanych przez S. Szumana „błędnymi” (mimowolnych, nieskładnych, bez związku z bodźcem), do ruchów manipulacyjnych – poznawanie przedmiotów, świata;
- nadal niepokój ruchowy i uogólniona reakcja na bodźce.
15. Okres noworodkowy – 28 dni życia
Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia płodowego urodził się. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42 tygodniem ciąży) ma przeciętną:
- masę ciała 3300-3600 g (większa u chłopców niż u dziewcząt);
- długość ciała 50-52 cm;
- długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;
- obwód głowy 35 cm (o 1-2 cm większy niż obwód klatki piersiowej).
W pierwszych dniach życia dochodzi do ubytku masy ciała o 6-10 % (utrata płynu zewnątrzkomórkowego). Większość noworodków osiąga urodzeniową masę ciała około 10 dnia życia.
Proporcje ciała noworodka cechuje duża głowa, krótka szyja, długi tułów, z klatką piersiową o kształcie okrągłym i krótkie kończyny dolne. Środek ciężkości ciała znajduje się na wysokości pępka (u dorosłych na wysokości spojenia łonowego).
Noworodek przyjmuje na początku pozycje zgięciową (kończyny zgięte we wszystkich stawach), przypominającą ułożenie płodu, a następnie grzbietowo-wyprostowaną. Jego aktywność związana jest przede wszystkim z zaspokajaniem uczucia głodu – płacze, odwraca głowę, układa usta w „ryjek” pod wpływem każdego bodźca w okolicy ust (odruch szukania).
16. okres szkolny. Zmiany- najwolniejsze tempo wzrastania wysokosci i masy ciała, konczy sie rozwoj mozgowia, mozg 9 letniego dziecka wazy tyle samo co mozg doroslej osoby. Doskonalenia struktury i czynnosci narzadow, wzrasta dojrzalosc odpornosciowa organizmu. Kształtowanie krzywizny kregoslupa, poglebiaja sie roznice miedzy płciami (tułów, sprawnosc fizyczna, nauka, faza dojrzewania)
17. Dojrzewania płciowego
Jest to okres:
- o najintensywniejszym, poza okresem niemowlęcym, tempie wzrastania, któremu towarzyszą szybkie zmiany budowy, sylwetki ciała, wyglądu, funkcji organizmu, gwałtowne przemiany hormonalne, psychiczne i emocjonalne (niekiedy nazywa się go okresem „burzy i naporu”);
- ostatecznego ukształtowania się dymorfizmu płciowego w zakresie cech somatycznych i funkcjonalnych.
Dojrzewanie jest procesem złożonym. Można go określić jako dochodzenie do dojrzałości, czyli stanu, zbioru cech, jakimi odznacza się osoba dojrzała, dorosła. Dotyczy ono wszystkich sfer rozwoju i wyróżnić możemy dojrzałość:
- Fizyczną (biologiczną), obejmującą trzy komponenty, osiągnięcie dorosłych („ostatecznych”): rozmiarów i proporcji ciała (dojrzałość morfologiczna); funkcji układów i narządów (dojrzałość fizjologiczna); zdolności do tworzenia komórek płciowych, zapłodnienia i donoszenia ciąży (dojrzałość płciowa).
- Seksualną – pojawienia się napięcia seksualnego i zdolność do przeżywania orgazmu.
- Psychiczną, która jest trudna do zdefiniowania i najczęściej określa się ją jako odpowiedzialność za swoje czyny, zdolność kontrolowania zachowań i emocji, niezależność itd.
- Społeczną – zdolność do produktywnego pełnienia ról społecznych, zarobkowania, utrzymania siebie i rodziny oraz skutecznego komunikowania się z innymi ludźmi.
Wszystkie sfery dojrzewania są ze sobą ściśle powiązane. Fakt, że obecnie młodzi ludzie osiągają w różnym czasie poszczególne komponenty dojrzałości (rozkojarzenie dojrzewania) stwarza wiele problemów zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych.
19.Akceleracja rozwoju fizycznego jest to zjawisko przyspieszania się naturalnego tempa rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach (tzw. trend seksualny). Dotyczy głównie rozwoju fizycznego i przejawia się osiąganiem w coraz wcześniejszym wieku określonych etapów rozwojowych i wskaźników dojrzałości (m.in. wcześniejsze ząbkowanie, intensywniejszy przyrost wysokości i wagi ciała, wcześniejsze dojrzewanie płciowe). Zmiany te przypisuje się wzrostowi poziomu kultury materialnej i poprawie warunków bytowych społeczeństw. Przedmiotem licznych dyskusji jest hipoteza akceleracji rozwoju psychicznego.
Skok pokwitaniowy- przyspieszenie wzrostu, jest to 3 I ostatni okres szybkiego wzrostu organizmu.
20.pokwitanie- podobieństwa- gwałtowny rozwój narządów płciowych, powstawanie wykwitów na twarzy, plecach, klatce piersiowej, wzmożone wydzielnie potu . Rożnice- chłopcy przechodzą mutacje głosu, chłopcy dojrzałośc seksulalną rozumiana jako odczuwanie popędu płciowego osiągaja w wieku 14-15 lat, dziewczeta pozniej, szczyt wzrostu u dziewczat występuje okolo rok przed 1 miesiaczka a u czlopcow okolo rok przed pierwsza populacją.

21. Dlaczego w pracy z dziećmi i młodzieżą niezbędna jest Wiedza dotycząca indywidualnych różnic w przebiegu procesu wzrastania i dojrzewania biologicznego?
Niezrozumienie i brak znajomości różnic indywidualnych rozwoju biologicznego i jego związki z rozwojem sprawności umysłowej i fizycznej często może prowadzić do nieodwracalnych zaburzeń harmonii rozwoju dzieci. Nauczyciele nieświadomi są bowiem tego, jak należy sobie radzić z tymi różnicami. Często więc faworyzowane są dzieci wchodzące wcześniej w Okres dojrzewania, bowiem one na ogół są bardziej zdolne w tym okresie od późno dojrzewających. Może to wywierać trwały wpływ na cechy charakteru i osobowości. Zadaniem pedagogów winna być większa troska i uspokojenie późno dojrzewających oraz wyrabianie w nich słusznego przekonania, że pod względem sprawności umysłowej i fizycznej nie będą się jako dorośli różnili od wcześniej dojrzewających.

22. Starzenie się, fizjologiczny proces pojawiający się wraz z wiekiem, polegający na stałym zmniejszaniu się aktywności biologicznej organizmu, co przejawia się w mniejszej zdolności do regeneracji i adaptacji.
O szybkości i tempie starzenia się decyduje w dużej mierze czynnik genetyczny, determinujący długość życia. Na szybkość starzenia się mają również wpływ czynniki zewnętrzne: przebyte choroby, urazy, nieprawidłowe odżywianie się, niewłaściwy tryb życia, mieszkanie na terenach ekologicznie zniszczonych, praca w szkodliwych warunkach (górnictwo, hutnictwo itp.). Natomiast czynnikami hamującymi proces starzenia się są: aktywny fizycznie jak i psychicznie tryb życia, prawidłowa dieta, wystrzeganie się nałogów.
Starzenie dotyczy wszystkich żyjących organizmów, ale tylko człowiek rozumie pojęcie starości.
Starzenie się, to stopniowy postępujący i nie odwracalne zmniejszenie zdolności organizmu do zachowania homeostazy (równowagi środowiska wewnętrznego). à Zmiany struktury i funkcji à śmierć.
Człowiek nie może żyć dłużej niż 120 lat – przeciętnie żyje krócej
Na zmiany biologiczne nakładają się choroby.
Dożycie do wieku 90 lat à starość bez chorób nowotworowych i neurodegeneracyjnych.
W procesie starzenia się mają miejsce trzy główne mechanizmy:
1) komórki nierozmnażające się ulegają uszkodzeniu i obumarciu (dotyczy to głównie komórek nerwowych)
2) komórki rozmnażające się charakteryzują się znacznie mniejszą aktywnością biologiczną i nieprawidłowościami w funkcjonowaniu (przykładem mogą być komórki odpowiedzialne za odporność organizmu, z czym wiąże się znacznie większa częstość zachorowań na choroby zakaźne, autoalergiczne i nowotworowe),
3) zmiany w strukturze substancji międzykomórkowej np. kolagenu tkanki łącznej, co objawia się m.in.: zmarszczkami, wiotką i cienką skórą.
Szyszynka – jest to gruczoł dokrewny
- zegar biologiczny reguluje:
* rytmy okołodobowe – sen, czuwanie,
- regulator innych regulatorów
Melatonina – chemiczny przekaźnik
trzecie oko – wydzielanie malatoniny zalęży od ilości światła
- światło hamuje jej wydzielanie

23. Przyczyna zmiejszania sie wysokości ciała człowieka- pogłebienie krzywizny piersiowej kręgosłupa, spadek napięcia mięśni, dochodzi do opuszczenia żeber, tułów ulega skruceniu I ma kształt litery C.


24.metody służące do oceny procesów wzrastania dziecka.
1) pomiary,ktore opisuja rozmiary I proporcje ciała,umożliwiaja ocene procesów wzrastania.
- metoda tebeli liczbowych
- matoda siatek centylowych
- graficzna ocena tempa I harmonijności rozwoju
- ocena stanu odżywienia
25. . Wyjaśnij na czym polega działanie czynników teratogennych w różnych stadiach rozwoju zarodka:
Teratogeny chemiczne mogą działać ogólnie, powodując wszystkie znane zaburzenia, lub systemowo, wyłącznie w jednym okresie rozwoju, lub w obrębie tylko jednego narządu. Istotny wpływ na mechanizm działania teratogenów chemicznych mają szeroko pojęte procesy metaboliczne, jakim ulegają one w organizmie matki i płodu. Okres ciąży oraz niepełny rozwój mechanizmów detoksykacyjnych płodu wprowadza znaczące różnice w procesach metabolicznych. Skutkiem działania tych czynników może byc:upośledzenie lub śmierć komórek rozrodczych, śmierć wewnątrzmaciczna zarodka lub płodu, nieprawidłowości rozwojowe, np. zaburzenia kostnienia, upośledzenia psychiczne i neurologiczne, niedobory enzymatyczne. Działanie teratogenne jest w istotny sposób zależne od okresu narażenia i dawki związku teratogennego.
26. W jaki sposób odbywa się zrastanie kości?
Proces zrastania się kości:
1. W miejscu złamania powstaje skrzep, który wchłania się podobnie jak fragmenty kości zawierające martwe komórki kostne.
2. Komórki kościotwórcze, czyli osteoblasty mnożą się i rozpoczynają produkcję pierwotnej tkani kostnej, zwaną kostnicą.
3.  Pierwotna tkanka kostna ulega przebudowie, dostosowując swoją strukturę w taki sposób, aby sprostać obciążeniom mechanicznym.
4. Po zakończeniu procesu zrastania się kości pozostaje na niej zgrubienie, które z czasem wyrównuje się.

27.różnice pomiędzy kostnieniem na podłożu łącznotkankowym a chrzęstnym.
Kostnienie na podłożu łacznotkankowym- rozrost komorek mezenchymatycznych, rozpoczecie wytwarzania włokien kolagenowych, ktore łaczą sie, powstaje rusztowanie, w ktorym pojawiają sie liczne kryształki fosforanów wapniowych- centra konstenia. Zostaja one otoczne przez osteoblasty, z ktorych czesc przechodzi do sieci I zostaje przeksztalcona w osteocyty. Pozostale biora udzial w kolejnych kosteniach. Warstwy powstajacej tkanki układaja sie na tkance kostnej. Wzrost tnaki łacznej trwa do momentu zetkniecia z sąsiednia koscia.
Kostnienie na podłożu chrzęstnym- mezenchyma ulega zagęszczeniu, zaczyna wydzielac sie substancja międzykomórkowa własciwa dla chrząstki, a pozostale komorki tworza warstwe nadajaca ksztal przyszlej kosci. Aby powstała tkanka kostna- tkanka chrzęstna musi ulec znieszczeniu przez komorki kosciogubne- osteoklasty. Macierz nasyca sie solami wapnia, do nich migruj a komorki mezenchymatyczne.


28. Opisz proces formowania się układu kostno-szkieletowego .
Układ szkieletowy człowieka
Stanowi on podstawę układu ruchowego człowieka, lecz stanowi jedynie jego akinetyczną strukturę.
Tworzące go kości zbudowane są ze specjalnej tkanki (kostnej), która składa się z dwóch elementów:
o Substancji międzykomórkowej w skład, której wchodzi niemal 70% związków pochodzenia nieorganicznego np. fosforanu wapnia, dzięki czemu kości zyskują swą twardość. Pozostałe 30% to, osseina, czyli białko kolagenowe wraz z komponentami węglowodanowymi. Odpowiada ona za elastyczność kości.
o Oraz elementów komórkowych, których mamy następujące rodzaje:
- osteocyty - właściwe komórki kości;
- osteoblasty (inaczej zwane kościotwórczymi) - są to komórki odpowiadające za budowanie kości. Ich duże zgrupowania znajdują się w zewnętrznych fragmentach kości;
- osteoklasty (kościogubne) - pozbywają się one niepotrzebnych osteocytów;
Oprócz tkanki kostnej ważnym elementem układu kostnego jest tkanka chrzęstna budująca między innymi małżowinę uszną, spojenie łonowe a także łączy żebra z mostkiem. Od tkanki kostnej odróżnia ją skład chemiczny substancji międzykomórkowej, która jest zdecydowanie mniej z mineralizowana oraz posiada większy procentowy udział kolagenów oraz i włókien sprężystych. Sama substancja składa się z dwóch frakcji podstawowej o charakterze bezpostaciowej, galaretowatej masy oraz frakcji włókien kolagenowych (inaczej białych) - sprawiających, że tkanka ta ma dużą odporność na rozrywanie, włókien sprężystych ( inaczej żółtych), które tworzy białko o nazwie elastyna nadające im odporność na rozciąganie i włókien srebrnochłonnych (inaczej retikulinowych) znajdujących się jedynie na obszarze wątroby oraz śledziony, które wybarwiają się pod wpływem Azotanu srebra. Procentowo największy udział mają włókna białe, zaś najmniej jest włókien retikulinowych.

29. Układ krwionośny dziecka a dorosłego- dziecko ma częsciej skurcze serca,  dziecko ma nieregularne tętno, tetnice dziecka sa szersze, ciśnienie tętnicze krwi wzrasta w wiekiem, u dzieci jest słabszy obieg krwi.
30. Wyjaśnij w kontekście układu odpornościowego znaczenie codziennej higieny niemowlęcia.Higiena zapobiega chorobom, ale nadmiar higieny – jak udowodnili naukowcy – może być przyczyną alergii. Układ odpornościowy malucha, który żyje w wyjałowionym z bakterii środowisku, zwyczajnie nie ma na czym trenować, dlatego przesadnie reaguje na cząsteczki dla niego niegroźne. Z tego też powodu nie warto popadać w przesadę i kupować np. lampy do sterylizacji pomieszczeń czy codziennie dezynfekować mieszkanie. Skóra niemowlecia jest ciensza i slabiej broni sie przed bakteriami.
31.odporność swoista-typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory rozpoznające antygen limfocytów T i limfocytów B. Dzieli się na naturalną, bierną, sztuczną, czynną itp. -odporność nieswoista-oparta jest na mechanizmach wcześnie powstałych w filogenezie i istniejących u wszystkich organizmów wielokomórkowych. Ten typ odpowiedzi stanowi pierwszą linię obrony organizmów przed patogenami. Dzieli się na bierną i czynną.

32.Najkorzystniejszy okres urodzenia dziecka przypada na czas między lutym i majem, bowiem naturalny okres wyższej odporności przypadnie na pierwsze miesiące życia.
33. Wpływ kolejnosci urodzenia I wieku rodzicow na rozwoj dziecka.-Młodsze dziecko naturalnie akceptuje ilosc czasu jaka poswiecaja mu rodzice gdyz nie wie ile czasu spedzali z pierwszym dzieckiem. Drugiemu dziecku trudniej jest sie w czyms wykazac, zostaja one nadmiernie rozpieszczane. Według danych dzieci starszych rodzicow sa bardziej narazone na autyzm.Noworodki matek rodzących powyżej 35 roku życia są słabsze biologicznie, częściej rodzą się przedwcześnie i wykazują objawy dystrofii wewnątrzmacicznej; częściej występują u nich powikłania porodowe i trudności adaptacyjne w okresie noworodkowym, co w konsekwencji powoduje zwiększenie ryzyka zgonu.Matki młodociane ponoszą większe ryzyko urodzenia dziecka o niższych wymiarach i skróconym wieku ciążowym, a także częściej występują porody martwych płodów.
34. Żółtaczka fizjiologiczna noworodków- Maluchowi w łonie matki tlen dostarczany jest przez łożysko, ponieważ dziecko nie może samodzielnie oddychać. Transportem tlenu zajmują się krwinki czerwone (tzw. erytrocyty), których w organizmie rozwijającego się w brzuchu dziecka jest znacznie więcej niż we krwi niemowląt.

35. Okres niemowlęcy (od 4. tyg. do końca 1. roku)
    Dziecko podwaja swoją urodzeniową długość i potraja urodzeniowa wagę
    Dziecko dużo je, początkowo mleko matki, a kilkumiesięczne dziecko (5-6 miesięcy) je już w miarę normalnie
    W połowie pierwszego roku wyrzynają się pierwsze zęby mleczne
    Następuje pionizacja postawy ciała (9-11 miesięcy) i dziecko zaczyna chodzić (pod koniec pierwszego roku życia)
    Dziecko uczy się mówić (w wieku 5 miesięcy wypowiada pierwsze sylaby, w wieku 12 miesięcy wypowiada ze zrozumieniem słowa takie jak mama i tata)
    Dziecko opanowuje zwieracze
    Pojawia się zdolność chwytania (odruch chwytny zanikł i dziecko uczy się chwytania ponownie)
    Wykształca się więź emocjonalna dziecka z matką (a także z innymi osobami, jeśli je często widuje i uczestniczą one w pielęgnacji dziecka)
    Dzieci w tym okresie dość często chorują, łatwo zarażają się chorobami

Okres poniemowlęcy (2.–3. rok życia)
    U dziecka pojawia się głód ruchu i wrażeń, jest bardzo ruchliwe, nie lubi monotonnych czynności
    Dziecko często choruje ze względu na łatwość zakażenia i urazy spowodowane dużą ruchliwością dziecka i brakiem rozwagi
    Dziecko doskonali motorykę, wyrabia sobie mięśnie
    Dziecko doskonali mowę, zaczyna składać krótkie proste zdania.
36. zaburzenia układu ruchu 1) Krzywica: Krzywica jest chorobą związaną z niedostatecznym uwapnieniem kości. Choroba ta atakuje głównie niemowlęta, rzadko ludzi dorosłych. Przyczyną jest niedobór witaminy D, który powoduje zaburzenia w procesie wbudowywania wapnia w tkankę kostną. Konsekwencją krzywicy mogą być nogi koślawe, szpotawe, a także zniekształcenia klatki piersiowej.2)Zmęczenie mięśni: Jeśli mięśnie są zmuszane do dużego wysiłku, wówczas krew nie nadąża z dostarczeniem tlenu (powstaje deficyt tlenowy) i następuje beztlenowy rozkład glukozy. W wyniku tej reakcji powstaje kwas mlekowy, który zakwasza środowisko i mięśnie nie mogą pracować. Mięśnie wykonują 2 rodzaje pracy: statyczną i dynamiczną. Aby utrzymać dobrą kondycję fizyczną naszego organizmu należy odpoczywać czynnie (aktywnie), wolny czas spędzać na zabawach ruchowych, na spacerach i wędrówkach, zachowywać właściwy rytm spędzania czasu w ciągu doby, przeznaczając go na pracę, odpoczynek i sen.


37. Podaj 5 problemów, które mogą wystąpić u dzieci z FAS?
FAS jest zespołem umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalia rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą.Alkohol bardzo łatwo przenika przez łożysko, dostając się do krwiobiegu dziecka. Po upływie 40 do 60 minut od spożycia alkoholu przez matkę, jego stężenie w krwiobiegu płodu jest równe stężeniu alkoholu we krwi matki. Alkohol, którego wątroba matki nie zdołała pomieścić, krąży po całym organizmie zarówno jej jak i dziecka, prowadząc do powstania wielu defektów. Uszkadza on główne narządy (w szczególności mózg) oraz zaburza liczne procesy neuro- biochemiczne prowadząc do większych uszkodzeń embrionu i płodu niż używanie jakichkolwiek narkotyków. FAS/FAE jest jednostką chorobową w 100% możliwą do uniknięcia, wystarczy, że kobieta w ciąży powstrzyma się od picia alkoholu w każdej, nawet niewielkiej ilości.
Dzieci z FAS mają wiele (nie zawsze wszystkie) z cech charakterystycznych:
    * zmarszczka kącika oka;
    * małe, szeroko rozstawione oczy;
    * płaska środkowa część twarzoczaszki;
    * krótki, zadarty nos;
    * wygładzona rynienka podnosowa;
    * cienką górna warga;
    * małożuchwie.

38. Opisz mechanizm pierwszego wdechu:
Wdech jest aktem czynnym. Podczas wdechu mieśnie miedzyżebrowe (zewnętrzne), kurcząc się, powodują ruch żeber do góry i na zewnątrz. Powiększa to jamę klatki piersiowej. W efekcie skurczu przepony następuje jej opuszczanie się, dzięki czemu dodatkowo powiększa się jej objetość, powieksza się również pojemność płuc. Wywołuje to zmniejszenie ciśnienia w płucach. Kiedy obniży się ono poniżej ciśnienia atmosferycznego, powietrze dostaje się do płuc. Płuca rozciagają się, napełniając powietrzem.
39. Podaj 5 objawów towarzyszących dojrzewaniu(pokwitaniu):
1. zmiana barwy głosu,
2. zmiana cery,
3. zmiana poruszania się i gestykulacji,
4. powiekszenie narządów płciowych,
5. owłosienie łonowe i pachowe

1.Dlaczego wiedza dotycząca rozwoju biologicznego jest niezbędna każdemu studentowi pedagogiki?
Absolwent studiów drugiego stopnia w zakresie pedagogiki dysponuje interdyscyplinarnym przygotowaniem teoretycznym zorientowanym na konkretną specjalność pedagogiczną.Jest przygotowany do aktywności w różnych obszarach działań edukacyjnych oraz po ukończeniu specjalności nauczycielskiej (zgodnie ze standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela) do pracy w szkolnictwie. Posiada umiejętność komunikacji społecznej. Potrafi posługiwać się warsztatem diagnostycznym. Dąży do wzbogacenia i doskonalenia swojej wiedzy, wykorzystując ją w praktycznych działaniach oraz do tworzenia własnego warsztatu metodycznego.
Absolwent jest przygotowany do podjęcia studiów trzeciego stopnia, prowadzenia badań, dostrzegania oraz samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych z zakresu wybranej specjalności.
2.Na podstawie dowolnie wybranych przykładów zilustruj prawidłowości ontogenezy.
a) kierunkowość- stałe nieodwracalne zmiany w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu odbywające się w warunkach ciągłego przystosowania do środowiska
b) etapowość- kolejne następujące po sobie pewne etapy rozwoju, które dla ssaków są takie same, różnią się czasem trwania, natężeniem i szybkością przemian
c) występowanie trzech grup procesów:
- rozrost - zmiany cech ilościowych, zwiększenie wymiarów i masy ciała
- różnicowanie - zmiany cech jakościowych; występują trzy etapy różniących się metabolicznie komórek katabolicznych i anabolicznych
1) zmiany rodzajowe komórek i tkanek (cyto- i histogeneza).
2) Łączenie tkanek w narządy, a tych w organy (organogeneza)
3) Dostrajanie poszczególnych układów, ale tylko pod względem morfologii, ale także  struktury poszczególnych układów (typogeneza)
Poszczególne etapy ontogenezy i ich charakterystyka.
1. Podział pedagogiczny- mechaniczny wpływ czasu
I okres przedurodzenowy (prenatalny) od zapłodnienia do urodzenia 270 dni
II okres pourodzenioowy (postnatalny) trwa do śmierci
a)       okres noworodka 4- 6 tygodni po urodzeniu
b)       okres niemowlęcia do momentu spionizowanej postawy, do około 1 roku życia
c)       okres pierwszego dzieciństwa do 3 roku życia
d)       okres przedszkolny do 7 roku życia
e)       okres szkolny od 7 do 18 roku życia
-          szkolny właściwy 12- 14 lat
-          dojrzewanie płciowe do 18 roku życia
f)        okres młodzieńczy od 18- 23 roku życia
g)       okres dorosłości do 40, 45 lat
h)       okres starości
3.Opisz endogenne czynniki rozwoju człowieka :
Czynniki endogenne (wewnętrzne) – determinatory, stymulatory.  Pobudzają i regulują przebieg rozwoju płodu.
- cz. genetyczne (de terminatory rozwoju) – zespół cech odziedziczonych po rodzicach, które wyznaczają rozwój osobniczy. Są to właściwości poszczególnych genów, chromosomów oraz całego genotypu.
-cz. pragenetyczne (stymulatory rozwoju) – są to czynniki organizmu matki wpływające na rozwój płodu. Oddziaływują na organizm potomny za pośrednictwem właściwości metabolicznych matki. Obejmują :
1) Pośrednią transmisje wpływu genów właściwych tkankom matki na rozwijające się dziecko
2) Tryb życia matki (sposób żywienia, nawyki, rodzaj pracy, przeżycia psychiczne)
3) Wiek matki
4) Liczba przebytych uprzednio ciąż
5) Dziedziczenie niegenetyczne (cytoplazmatyczne)
4.Opisz egzogenne czynniki rozwoju człowieka :
Egzogenne czynniki (modyfikatory) – czynniki otaczające świata, oddziaływujące na organizm ciągłymi bodźcami, burząc jego równowagę fizjologiczna (homeostaze) i zmuszając do przystosowania do warunków zewnętrznych modyfikujących jego rozwój.
1) Modyfikatory naturalne : klimat, ukształtowanie terenu, zasoby naturalne, wodne, fauna i flora, pole magnetyczne, grawitacja, promieniowanie
2) Modyfikatory społeczno – ekonomiczne : wysokość dochodów (zamożność; poziom wykształcenia, kultura rodziców; wielkość i charakter środowiska społecznego; tradycje i życie społeczne
3) Tryb życia
5.Co to są adaptacje i adjustacje, podaj różnice :
Adaptacje (przystosowanie) – zmiany przystosowawcze w skali populacji. Odnoszą się do zmian genetycznych i dotyczą selekcjonującego wpływu środowiska zewnętrznego na struktury DNA i genotyp w całości. Jej skutkiem jest przeżycie lub śmierć osobnika
Adiustacja (dostosowanie) – zmiany przystosowawcze w skali osobnika. Morfologiczne lub funkcjonalne trwałe zmiany organizmu do nowych warunków środowiska. Nie powodują zmian puli genowej. Dzielimy je na :
1)  Dostosowanie regulacyjne – są krótkotrwałe i odwracalne, mają zazwyczaj charakter obronny np. zmiana częstości oddechów w odpowiedzi na pojedynczy bodziec sterowy
2) Dostosowanie aklimatyzacyjne – są to morfologiczne lub funkcjonalne zmiany bardziej trwałe, lecz odwracalne przy zmianie warunków środowiskowych. Występują w odpowiedzi na krótkotrwałe, lecz powtarzające się bodźce o dużym nasileniu np: przerost roboczy komórek mięśniowych na skutek pracy fizycznej.
3) Dostosowanie rozwojowe (plastyczne) – przystosowanie morfologiczno funkcjonalne organizmu które są nieodwracalne, dotyczą jednak fenotypu a nie genotypu np: zmiana budowy kości.
Różnice : Adaptacje : zmiany w skali populacji, odnoszą się do genotypu,Adiustacje – zmiany w skali osobnika, odnoszą się do fenotypu.
6.Udowodnij, iż gen jest jednostką dziedziczną :
Gen - podstawowa jednostka dziedziczności, która determinuje powstanie jednego polipeptydu lub kwasów rRNA lub tRNA. Dowodem na dziedziczenie genów są np: choroby które przekazują nam rodzice w kodzie genetycznym. Niezależnie od tego czy chcemy czy nie rodzice przekazują zestaw genów. Trasformacja - czyli zmiana cech dziedzicznych danego szczepu bakterii, tzw. biorcy, pod wpływem pobranego DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego) innego szczepu, tzw. dawcy, o odmiennych cechach. Fragmenty pobranego DNA zostają wbudowane we własny DNA biorcy i bakterie te uzyskują cechy komórek bakterii dawcy.
transdukcja czyli przenoszenie DNA z jednej komórki bakteryjnej do drugiej, za pośrednictwem bakteriofagów
koniugacja - łączenie się w pary chromosomów w mejozie. Zachodzi proces crossing- over, oraz redukcja liczby chromosomów w gametach
7.Co to jest zmienność mutacyjna, jakie są jej rodzaje i konsekwencje?
Zmienność mutacyjna – polega na tworzeniu nowej informacji genetycznej, źródłem są zmiany w materialne genetycznym. Mogą zachodzić w pojedyńczych genach, obejmować fragment 1 chromosomu lub zmienić liczbę chromosomów osobnika.
Rodzaje mutacji :
a) genowe (punktowe) – dotyczą zmiany kodu genetycznego w obrębie tylko jednego genu. Przeważnie jest to zmiana jednej pary nukleotydów w sekwencji. Wyróżniamy :
- substytucja – zmiana jednej pary nukleotydów na DNA
- delecja – utrata nukleotydów w ciągu nukleotydów
- insercja – stawienie nukleotydów do DNA
b) chromosomowe – dotyczą zmian w strukturze 1 chromosomu. Zazwyczaj dochodzi do nich podczas podziału komórek. Dzielimy je na :
- deficencje – utrata częśći chromosomów
- duplikacje – zbudowanie fragmentu chromosomu
- inwersje – odwrócenie fragmentu chromosomu
- translokacja – przeniesienie części  1 chromosomu na inny
c) genomowe – zmiany polegające na powstaniu różnicy w liczbie kompletnych chromosomów
Konsekwencje :
Trisomia - jest to obecność dodatkowego (trzeciego) chromosomu w danej parze homologicznej np:
21 pary – zespół  Downa - charakterystyczne wygląd; płaska twarz, niski wzrost i skośne szpary oczne.
13 pary – zespół  Pataua - silna deformacja płodu.
Monosomia - utrata jednego chromosomu z pary homologicznej, która wtedy zawiera tylko jeden chromosom zamiast dwóch np:
Zespół Turnera - brak jednego chromosomu X (2n+X_) - kobiety takie mają bardzo niski wzrost oraz niewykształcone prawidłowo narządy płciowe, co powoduje bezpłodność.
8.Wskaż minimum 5 różnic pomiędzy mitozą a mejozą. Określ znaczenie biologiczne tych procesów:
Mitoza : zachodzi w komórkach somatycznych, powstają dwie komórki potomne o takiej samej liczbie chromosomów, ma charakter zachowawczy (liczba materiału genetycznego nie ulega zmianie), przechodzi 1 etap podziału komórkowego, służy rozmnażaniu się komórek.
Mejoza : zachodzi w komórkach rozrodczych (gametach), powstają gamety zawierające pojedyńczą liczbę chromosomów, ma charakter redykcyjny (zmniejsza o połowę materiał genetyczny), przechodzi 2 etapy podziału komórkowego, zachodzenie procesu crossing over (to proces wymiany materiału genetycznego między chromosomami homologicznymi).
Przyczynia się do podwajania liczby komórek, do ich namnażania, namnażania to prowadzi do przyrostu masy ciała organizmu i jego wzrostu. Redukuje liczbę chromosomów, co prowadzi do powstawania haplojdalnych komórek jajowych plemników, a także zarodników.
Zapewnia rekombinację materiału genetycznego podczas crosing-over.
Umożliwia niezależna segregację chromosomów matki i ojca w anafazie I.
Następstwem jest przekazywanie tej samej informacji genetycznej. Następstwem jest zmienność informacji genetycznej.
9.Opisz proces powstawania komórek generatywnych.
Komórka generatywna - to komórka występująca w gametoficie męskim, w ziarnkach pyłku roślin nasiennych . Po zapyleniu komórka wegetatywna tworzy łagiewkę pyłkową , zaś komórka generatywna dzieli się na dwie komórki plemnikowe , które dzięki łagiewce przedostają się do środka nucellus i zlewają się z komórką jajową , tworząc zygotę.
10.Na czym polega określenie matematycznego prawdopodobieństwa wystąpienia choroby dziedzicznej i jakie ma to znaczenie praktyczne.
Wyróznia się 3 rodzaje  prawdopodobieństwa:
1)    A priori – czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej dziecko
2)     A posteriori -  czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej dziecko w sytuacji gdy w związku tej pory urodziło się dziecko chore na daną chorobę dziedziczną
3)    Ryzyko populacyjne – czyli prawdopodobieństwo wystąpienia  danej choroby dziedzicznej dla odpowiedniej populacji np. ryzyko populacyjne urodzenia dziecka z aberracją chromosomową, dla populacji kobiet poniżej 25 roku życia wynosi około 0,6 %

Zawsze dla porównania należy poinformować zainteresowanych o niespecyficznym ryzyku populacyjnym – czyli prawdopodobieństwo wystąpienia dowolnej choroby
11.Wyjaśnij znaczenie diagnostyki prenatalnej, podaj jej metody.
Diagnostyka prenatalna- obejmuje badania, które można wykonać przed urodzeniem dziecka. Polega na rozpoznawaniu zaburzen lub wad płodu we wczesnym okresie ciąży.
Metody diagnostyki prenatalnej
1)    Nieinwazyjne
- ultrasonografia (usg) obraz usg pomaga w lokalizacji łozyska i miejsca wprowadzania igły amino punkcyjnej do jamy owodni.
- badania biochemiczne- polega na oznaczaniu specyficznych substancji pochodzenia płodowego obecnych w surowicy krwi matki
- rezonans magnetyczny płodu
- badania komórek płodowych (wolnego DNA) obecnych w krążeniu matczynym
_ testy biochemiczne pierwszego i początku drugiego trymestru ciąży. Polegają one na oznaczeniu poziomu poziomów niektórych hormonów.
2)    Inwazyjne – polegaja na pobraniu materiału, w którym znajdują  się komórki płodu
- aminopunkcja -  czyli pobranie płynu owodniowego zawierającego komórki płodu ( najczęściej 14-19 tydzień). Z pobranych komórek zakłada się  In vitro, hodowle komórek, celem wykonanych badań cytogenetycznych, przydatnych przede wszystkim do identyfikacji dużej grupy chorób spowodowanych aberracjami chromosalnymi ( zespól Downa, Turnera. Z biopsją kosmówki (tryfoblasta), czyli kosmówki zarodka w pierwszym trymestrze ciązy ( 10-14 tydzien)
3)Kordocenteza –pobranie krwi z żyły pępkowej płodu (powyżej 19 tygodnia)
12.Scharakteryzuj 2 wybrane choroby genetyczne człowieka o charakterze mutacji punktowych (genowych) i 2 związane ze zmianą struktury oraz liczby chromosomów.
Pląsawica Huntingtona -
Do objawów HD należą:
•    niekontrolowane ruchy (ruchy pląsawicze)
•    pojawienie się drżenia rąk i nóg
•    zmniejszenie napięcia mięśni (nie dotyczy postaci młodzieńczej, w której napięcie mięśni jest wzmożone)
•    zaburzenia umysłowe, otępienie, postępujące zaburzenia pamięci
•    zmiany osobowości, depresja.
Przebieg choroby jest powolny i postępujący. Z czasem pojawiają się zaburzenia mowy i połykania, a chory staje się uzależniony od pomocy innych ludzi. Zachłystowe zapalenie Płuc spowodowane zaburzeniami połykania jest pierwszą przyczyną śmierci pacjentów z HD, odpowiadając za 85% zgonów. [Jak na razie nie ma skutecznych metod leczenia tej choroby. Stosuje się jednak leczenie objawowe mające na celu złagodzenie pląsawicy, omamów czy depresji.
Albinizm (bielactwo) – brak pigmentu w skórze, tworach skórnych, włosach i tęczówce oka (czerwone oczy lub, rzadziej, niebieskawe). Osobnik posiadający tę cechę nosi miano albinosa.
Albinosi mają bardzo jasną skórę, białe włosy, rzęsy i brwi. Dziecko z albinizmem rodzi się różowawe, co jest spowodowane prześwitywaniem naczyń krwionośnych. Oczy ludzi z albinizmem rzadko jednak bywają czerwonawe. Ludzkie oko jest stosunkowo duże, przez co często jest w stanie wyprodukować wystarczającą ilość pigmentu, by zapewnić sobie nieprzezroczystość i zabarwić się (najczęściej na kolor bladoniebieski). Jednakże zdarza się, że oczy osoby z albinizmem nie mają wystarczającej ilości pigmentu - tęczówka jest wtedy bezbarwna, przeświecają przez nią naczynia krwionośne, co nadaje oku czerwoną barwę.
Albinosi są bardzo wrażliwi na działanie promieni słonecznych (promienie UV), szybko reagują stanami zapalnymi skóry, łatwo występują pęcherze i zrogowacenia.
Przyczyny
Albinizm wywołany jest przez brak enzymu tyrozynazy przekształcającego prekursor melaniny w barwnik melaninę. Warunkuje go gen recesywny.
Cechę tę zalicza się do genetycznych anomalii pigmentacji, która jest niekorzystna dla osobnika.

Choroby związane z mutacjami chromosomowymi:

1. Zespół Downa (mongolizm) zwany też trisomią 21, ponieważ charakteryzuje się dodatkowym chromosomem w 21 parze alleli. Występuje w około jednym przypadku na 600 urodzeń. Częstość występowania zespołu Downa zwiększa się z wiekiem matki, natomiast nie zależy od wieku ojca ani od liczby przebytych ciąż.

Objawy. Zwykle niemowlęta obciążone tą chorobą zachowują się spokojnie, mało płaczą a napięcie ich mięśni jest obniżone. Ich rozwój psychiczny i fizyczny jest opóźniony, a tak zwany iloraz inteligencji wynosi około 50. Głowę mają małą, część potyliczną spłaszczoną, kończyny górne krótkie, oczy skośne, uszy małe i nisko osadzone, nos spłaszczony, a w kącie powiekowym przy nosie skóra tworzy fałdy. Język jest duży, pofałdowany i z trudem mieści się w jamie ustnej, dlatego niemowlę ma usta otwarte i język nieco wysunięty. Bruzdy na dłoniach mają charakterystyczny wygląd. Ręce są krótkie i szerokie, palce krótkie, a mały palec ma dwa paliczki zamiast trzech. U 30-40 % noworodków stwierdza się wrodzoną wadę serca (połączenie między komorami). Dzieci z zespołem mają znaczną skłonność do zapadania na ostre białaczki.

Przewidywana długość życia dziecka z tą chorobą jest mała, szczególnie przy wadzie serca i ze względu na wysoką częstość ostrych białaczek. Przy odpowiedniej opiece medycznej dzieci z tą chorobą mogą dożyć wieku dorosłego.

2. Zespól Turnera (X0) jest najczęstszą postacią hipogonadyzmu. Istotą choroby jest dysgenezja gonad z niedoborem wzrostu i licznymi, drobnymi wadami w budowie ciała i narządów wewnętrznych. Związany jest z zaburzeniami chromosomalnymi, głównie jako jeden chromosom X.

Objawy: niski wzrost (poniżej 150 cm) przy krępej budowie ciała, wady układu kostnego jak koślawość łokci, szpotawość kolan, wady nadgarstka, puklerzowata klatka piersiowa. Oprócz tego płetwistość szyi, nisko osadzone uszy, wady układu moczowego, krążenia i serca. Pierwotne uszkodzenie gonad prowadzi do: braku rozwoju gruczołów sutkowych, owłosienia łonowego i pachowego, braku miesiączki, niedorozwoju zewnętrznych narządów płciowych.

U pacjentek nie występuje skok pokwitaniowy i w tym czasie jest wyraźnie zmniejszone wydzielanie hormonu wzrostu. Bardzo ważnym zaburzeniem jest obniżenie mineralizacji kośćca, co prowadzi do osteoporozy.

Leczenie polega na poprawie wzrastania - hormonem wzrostu oraz na wywołaniu feminizacji – estrogennej.

13.Podaj charakterystykę rozwoju prenatalnego człowieka.
Okres ten dzieli się na 3 odcinki czasowe, z których kazdy trwa po 3 miesiące
- faza jaja płodowego: trwa około tygodnia od zapłodnienia, składa się z 2 etapów:
* bruzdkowanie- zarodek, później zwany MOLURĄ wędruje wzdłóż jajowodu do jamy macicy
* powstanie blastocysty- pęcherzyk złożony z wielu komórek wypełnionych płynem. 5 dni po zapłodnieniu zarodek liczy około 1000 komórek. W końcowym etapie zarodek dociera do macicy. Wchodzi w kontakt w z błoną śluzową, wydziela enzymy, wszczepia się w jej błonę śluzową- następuje implantacja.
- faza zarodka: jajo przymocowuję się do scianki  macicy. Następuje proces GASTRULACJI- przemieszczenie się komórek w obrębie zarodka I wyodrębnienie listków zarodkowych. Nowe komórki ulegają namnażaniu I są organizowane w tkanki I narządky drogą INDUKCJI- prowadzi ona do zróżnicowania się komórek, przemieszczanie się komórek w ciele zarodka. Zaburzenia w działaniu genów prowadzą do powstania wad, tzw rozwojowych.

       W węzle zarodkowym komórki grupują się w 3 listki zarodkowe: ektoderme- powstaję układ nerwowy, gruczoły, włosy, paznokcie, elementy oka,ucha, szkliwo zębów; entoderme- układ pokarmowy, układ odechowy; mezoderme- skóra właściwa, tkanka łączna, układ moczowy, włokna mięśni, błona stawów, uklad krwionośny, limfatyczny.
      - faza płodowa:czas tworzenia się poszczególnych układów I narządów w trakcie rozwoju śródmacicznego.
14.Scharakteryzuj stan rozwoju dziecka w okresie niemowlęctwa.
Okres niemowlęcy od 4 tyg do końca 1 roku.
-dziecko podwaja urodzeniową długość i potraja wagę
- dużo je, początkowo mleko matki, a już kilkumiesięczne je w miarę
normalnie (n: papki).
- wyrzynają się pierwsze zęby
- pionizacja postawy ciała, dziecko zaczyna chodzić
- uczy się mówić
- opanowuje zwieracze
- zdolność chwytania
- więź emocjonalna matki z dzieckiem oraz innych osób uczestniczących w
jego pielęgnacji
- łatwo zaraża się chorobami.
15.Scharakteryzuj stan rozwoju dziecka w okresie noworodka.
Noworodkiem jest dziecko do ukończenia 28. dnia życia :
- fizjologiczny spadek wagi ok 10% , ok. 7-8 dnia noworodek waży tyle co przy urodzeniu                        - fizjologiczna żółtaczka
- dziecko przebywa najchętniej z matką
- wrażliwe na hałas, zimno, głód
- reakcją na problemy jest płacz
- odruch pełzania,chodzenia,ssania,chwytny                                                                                                      – rozpoznaje glosy bliskich
16.Opisz zmiany w rozwoju fizycznym i somatycznym (proszę poprawić )zachodzące w okresie szkolnym.
Okres szkolny. Zmiany- najwolniejsze tempo wzrastania wysokosci i masy ciała, konczy sie rozwoj mozgowia, mozg 9 letniego dziecka wazy tyle samo co mozg doroslej osoby. Doskonalenia struktury i czynnosci narzadow, wzrasta dojrzalosc odpornosciowa organizmu. Kształtowanie krzywizny kregoslupa, poglebiaja sie roznice miedzy płciami (tułów, sprawnosc fizyczna, nauka, faza dojrzewania)
17.Przedstaw charakterystykę rozwoju w okresie dojrzewania.
Typowy przebieg dojrzewania płciowego u dziewcząt i chłopców. Dojrzewanie zaczyna się od skoku pokwitaniowego i obejmuje szereg przemian fizycznych i psychicznych.
Dziewczęta : Nabierają ciała w okolicy bioder, przybierają na wadze i rosną im piersi, nabierają kobiecych kształtów, pojawia się pierwsza miesiączka, pojawia się trądzik spowodowany działaniem hormonów, zwiększa się potliwość, pojawia się owłosienie okolic narządów płciowych i pod pachami.
Chłopcy : Pojawiają się pierwsze wytryski oraz wzwody, rozwija się tkanka mięśniowa i kości, przechodzą mutację głosu, zwiększa się potliwość, pojawia się trądzik spowodowany działaniem hormonów, pojawia się owłosienie okolic narządów płciowych, twarzy i pod pachami.
19.Wyjaśnij pojęcie skoku pokwitaniowego i akceleracji.
Akceleracja rozwoju fizycznego jest to zjawisko przyspieszania się naturalnego tempa rozwoju dzieci i młodzieży w kolejnych pokoleniach (tzw. trend seksualny). Dotyczy głównie rozwoju fizycznego i przejawia się osiąganiem w coraz wcześniejszym wieku określonych etapów rozwojowych i wskaźników dojrzałości (m.in. wcześniejsze ząbkowanie, intensywniejszy przyrost wysokości i wagi ciała, wcześniejsze dojrzewanie płciowe). Zmiany te przypisuje się wzrostowi poziomu kultury materialnej i poprawie warunków bytowych społeczeństw. Przedmiotem licznych dyskusji jest hipoteza akceleracji rozwoju psychicznego.
Skok pokwitaniowy- W okresie tym następuje szybki przyrost wysokości i ciężaru ciała, dynamiczny rozwój narządów wewnętrznych (serce, płuca, nerki, wątroba, trzustka, układ mięśniowy), jak i zewnętrznych (penis, jądra)
20.Opisz podobieństwa (3)i różnice (3) w przebiegu pokwitania u dziewcząt i chłopców.
Podobieństwa :
Chłopcy : rozpoczęcie spermatogenezy i produkcji testosteronu w jądrach, owłosienie łonowe i pachowe, powiększenie penisa, moszny i jąder, pojawienie się guzków piersiowych.
Dziewczęta : produkcja estrogenów i progesteronu w jajnikach, powiększenie zewnętrznych narządów płciowych, owłosienie łonowe,  pojawia się również owłosienie pachowe, twarzy, dojrzewanie gruczołów sutkowych.
Różnice :
Chłopcy : mutacja głosu, gwałtowny skok wzrostu, wzrost masy mięśniowej i siły fizycznej.
Dziewczęta : brak mutacji, pierwsza miesiączka, szybsze dojrzewanie.
21.Dlaczego w pracy z dziećmi i młodzieżą niezbędna jest wiedza dotycząca indywidualnych różnic w przebiegu wzrastania i dojrzewania biologicznego?
Niezrozumienie i brak znajomości różnic indywidualnych rozwoju biologicznego i jego związki z rozwojem sprawności umysłowej i fizycznej często może prowadzić do nieodwracalnych zaburzeń harmonii rozwoju dzieci. Nauczyciele nieświadomi są bowiem tego, jak należy sobie radzić z tymi różnicami. Często więc faworyzowane są dzieci wchodzące wcześniej w Okres dojrzewania, bowiem one na ogół są bardziej zdolne w tym okresie od późno dojrzewających. Może to wywierać trwały wpływ na cechy charakteru i osobowości. Zadaniem pedagogów winna być większa troska i uspokojenie późno dojrzewających oraz wyrabianie w nich słusznego przekonania, że pod względem sprawności umysłowej i fizycznej nie będą się jako dorośli różnili od wcześniej dojrzewających.
22.Scharakteryzuj zmiany morfologiczne i fizjologiczne zachodzące w procesie starzenia się człowieka.
Zmiany fizjologiczne : Problemy wzrokowe i słuchowe, problemy dotyczące prędkości odczytu, zmniejsza się pojemność płuc, ograniczenia w odczuwaniu smaku i zapachu, potrzebują pomocy w codziennej działalności, słaba sprawność fizyczna.
Zmiany morfologiczne : zwiększa się liczba uszkodzeń wewnątrzkomórkowych (podatność na choroby),ryzyko martwicy mięśnia sercowego, zmniejsza się wielkość jak i ciężar mózgu, słabe ukrwienie, brak pobudzenia ze strony układu nerwowego.
23.Wyjaśnij przyczyny zmniejszania się wysokości ciała człowieka.
Z wiekiem obserwuje się obniżenie wzrostu ( w cm ) u kobiet i mężczyzn. Jest to związane z osłabieniem przyczepów pewnych grup mięśni oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi w kręgosłupie. Również ponad 10% kobiet powyżej 50 r.ż. choruje na osteoporozę, która zmienia strukturę kości, powoduje garbienie się oraz obniżenie wzrostu. Pogłebienie krzywizny piersiowej kręgosłupa, spadek napięcia mięśni, dochodzi do opuszczenia żeber, tułów ulega skruceniu I ma kształt litery C.
24.Wymień metody służące do oceny procesów wzrastania dziecka.
1) pomiary,ktore opisuja rozmiary I proporcje ciała,umożliwiaja ocene procesów wzrastania.
- metoda tebeli liczbowych
- matoda siatek centylowych
- graficzna ocena tempa I harmonijności rozwoju
- ocena stanu odżywienia
25.Wyjaśnij na czym polega działanie czynników teratogennych w różnych stadiach rozwoju zarodka.
Teratogeny chemiczne mogą działać ogólnie, powodując wszystkie znane zaburzenia, lub systemowo, wyłącznie w jednym okresie rozwoju, lub w obrębie tylko jednego narządu. Istotny wpływ na mechanizm działania teratogenów chemicznych mają szeroko pojęte procesy metaboliczne, jakim ulegają one w organizmie matki i płodu. Okres ciąży oraz niepełny rozwój mechanizmów detoksykacyjnych płodu wprowadza znaczące różnice w procesach metabolicznych. Skutkiem działania tych czynników może byc:upośledzenie lub śmierć komórek rozrodczych, śmierć wewnątrzmaciczna zarodka lub płodu, nieprawidłowości rozwojowe, np. zaburzenia kostnienia, upośledzenia psychiczne i neurologiczne, niedobory enzymatyczne. Działanie teratogenne jest w istotny sposób zależne od okresu narażenia i dawki związku teratogennego.
26.W jaki sposób odbywa się zrastanie kości?
Zrastanie się kości - gojenie się złamania, czyli odtwarzanie ciągłości uszkodzonej kości; jest to proces biochem. zależny od metabolizmu danej kości i rannego organizmu oraz zastosowanego leczenia.
1. W miejscu złamania powstaje skrzep, który wchłania się podobnie jak fragmenty kości zawierające martwe komórki kostne.
2. Komórki kościotwórcze, czyli osteoblasty mnożą się i rozpoczynają produkcję pierwotnej tkani kostnej, zwaną kostnicą.
3.  Pierwotna tkanka kostna ulega przebudowie, dostosowując swoją strukturę w taki sposób, aby sprostać obciążeniom mechanicznym.
4. Po zakończeniu procesu zrastania się kości pozostaje na niej zgrubienie, które z czasem wyrównuje się
27.Wskaż różnice pomiędzy kostnieniem na podłożu łącznotkankowym a chrzęstnym.
Kostnienie na podłożu łącznotkankowym - rozrost komorek mezenchymatycznych, rozpoczecie wytwarzania włokien kolagenowych, ktore łaczą sie, powstaje rusztowanie, w ktorym pojawiają sie liczne kryształki fosforanów wapniowych- centra konstenia. Zostaja one otoczne przez osteoblasty, z ktorych czesc przechodzi do sieci I zostaje przeksztalcona w osteocyty. Pozostale biora udzial w kolejnych kosteniach. Warstwy powstajacej tkanki układaja sie na tkance kostnej. Wzrost tkanki łacznej trwa do momentu zetkniecia z sąsiednia koscia.
Kostnienie na podłożu chrzęstnym - mezenchyma ulega zagęszczeniu, zaczyna wydzielac sie substancja międzykomórkowa własciwa dla chrząstki, a pozostale komorki tworza warstwe nadajaca ksztal przyszlej kosci. Aby powstała tkanka kostna- tkanka chrzęstna musi ulec znieszczeniu przez komorki kosciogubne- osteoklasty. Macierz nasyca sie solami wapnia, do nich migruj a komorki mezenchymatyczne.
28.Opisz proces formowania się układu kostno-szkieletowego
Szkielet rozwija się ze środkowego listka zarodkowego – mezodermy. Kości formują się na podłożu:
a)łącznotkankowym – kości płaskie
b) chrzęstnym –kości długie i inne
Zgrupowania pierwotnych komórek (pierwotne centrum kostnienia) widoczne są około 7 tygodnia rozwojowego, w 3 miesiącu rozwoju płodowego pojawia się większość ośrodków formowania.
29.Wymień co najmniej 5 różnic (anatomicznych i fizjologicznych) pomiędzy układem krwionośnym małego dziecka o osobą dorosłą.
Układ krwionośny dziecka a dorosłego- dziecko ma częsciej skurcze serca,  dziecko ma nieregularne tętno, tetnice dziecka sa szersze, ciśnienie tętnicze krwi wzrasta w wiekiem, u dzieci jest słabszy obieg krwi.
30.Wyjaśnij w kontekście układu odpornościowego znaczenie codziennej higieny niemowlęcia.
Wyjaśnij w kontekście układu odpornościowego znaczenie codziennej higieny niemowlęcia.Higiena zapobiega chorobom, ale nadmiar higieny – jak udowodnili naukowcy – może być przyczyną alergii. Układ odpornościowy malucha, który żyje w wyjałowionym z bakterii środowisku, zwyczajnie nie ma na czym trenować, dlatego przesadnie reaguje na cząsteczki dla niego niegroźne. Z tego też powodu nie warto popadać w przesadę i kupować np. lampy do sterylizacji pomieszczeń czy codziennie dezynfekować mieszkanie. Skóra niemowlecia jest ciensza i slabiej broni sie przed bakteriami.
31.Wskaż 2 różnice pomiędzy odpornością swoistą a nieswoistą.
ODPORNOŚĆ NIESWOISTA - mechanizmy odpornościowe istnieją od urodzenia i do ich wykształcenia nie trzeba uprzedniego kontaktu z antygenem.( Pierwotna, przekazana genetycznie), skóra, wydzieliny skóry, łzy, pot, łój, śluz, liozym - białko zawarte w śluzie,
ODPORNOŚĆ SWOISTA - odporność jest nabywana dopiero po kontakcie z konkretnym antygenem i działa tylko na niego.( Nabyta, stanowi druga linie obrony), Aby uchronić się przed konsekwencjami  chorób zakaźnych opracowano szczepienia ochronne.
32.Kiedy przypada najkorzystniejszy okres urodzenia dziecka i dlaczego?
Z biologicznego punktu widzenia, idealnym momentem na ciążę i urodzenie dziecka powinien być wiek 20 - 25 lat. Wtedy płodność kobiety jest w szczytowej formie, a ryzyko poronień i przedwczesnego porodu – znikome. Jak podkreślają psychologowie, nie tylko zegar biologiczny powinien wpływać na decyzję o zajściu w ciążę, ale również czynniki psychologiczno-społeczne, takie jak dojrzałość emocjonalna przyszłej matki, wykształcenie rodziców oraz ogólny poziom życia.
33.Jaki jest wpływ wieku rodziców i kolejności urodzenia na rozwój dziecka?
Kobiety które rodzą pierwsze dziecko po 30-35 roku życia muszą liczyc sie z znacznie większym ryzykiem wad genetycznych u dziecka.
Zwiększone ryzyko wad genetycznych występuje nie tylko wtedy, kiedy matka skończyła 30-35 lat, ale też wtedy, kiedy wiek ojca przekracza 50 lat lub różnica wieku miedzy matką i ojcem przekracza 20 lat.
34.Co jest powodem żółtaczki fizjologicznej noworodków ?
W przypadku większości zdrowych dzieci stężenie bilirubiny we krwi ulega zwiększeniu w 2-3 dniu po urodzeniu. 30% dzieci cierpi na wyraźną żółtaczkę. Spowodowane jest to tym, że dziecko będąc wewnątrz macicy potrzebuje dużo więcej czerwonych krwinek, niż ma to miejsce po urodzeniu. Poza tym krwinki te zawierają inny rodzaj hemoglobiny. W wyniku tego po porodzie dochodzi do rozpadu wielu erytrocytów, a tym samym do wymiany rodzaju hemoglobiny. W ten sposób w krótkim czasie tworzy się bardzo duża ilość żółtego barwnika, a niedojrzała wątroba dziecka nie jest w stanie w sposób sprawny wychwycić go i wydalić. Tak dochodzi do pojawienia się żółtaczki fizjologicznej noworodków.
35.Wykaż w jednym zdaniu różnice w rozwoju dziecka w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym.
kres niemowlęcy (od 4. tyg. do końca 1. roku)
    Dziecko podwaja swoją urodzeniową długość i potraja urodzeniowa wagę
    Dziecko dużo je, początkowo mleko matki, a kilkumiesięczne dziecko (5-6 miesięcy) je już w miarę normalnie
    W połowie pierwszego roku wyrzynają się pierwsze zęby mleczne
    Następuje pionizacja postawy ciała (9-11 miesięcy) i dziecko zaczyna chodzić (pod koniec pierwszego roku życia)
  Dziecko uczy się mówić (w wieku 5 miesięcy wypowiada pierwsze sylaby, w wieku 12 miesięcy wypowiada ze zrozumieniem słowa takie jak mama i tata)
    Dziecko opanowuje zwieracze
    Pojawia się zdolność chwytania (odruch chwytny zanikł i dziecko uczy się chwytania ponownie)
  Wykształca się więź emocjonalna dziecka z matką (a także z innymi osobami, jeśli je często widuje i uczestniczą one w pielęgnacji dziecka)
    Dzieci w tym okresie dość często chorują, łatwo zarażają się chorobami

Okres poniemowlęcy (2.–3. rok życia)
    U dziecka pojawia się głód ruchu i wrażeń, jest bardzo ruchliwe, nie lubi monotonnych czynności
    Dziecko często choruje ze względu na łatwość zakażenia i urazy spowodowane dużą ruchliwością dziecka i brakiem rozwagi
    Dziecko doskonali motorykę, wyrabia sobie mięśnie
    Dziecko doskonali mowę, zaczyna składać krótkie proste zdania.
36.Jaki wpływ na funkcjonowanie organizmu wywierają zaburzenia układu ruchu- podaj 2 przykłady.
Skrzywienia kręgosłupa powodują wady budowy i statyki, upośledzają pracę układu krążenia, oddychania, pokarmowego, pracę nerek.
Dzieci z krzywicą (niedobór witaminy D) wykazują obniżoną odporność, częściej chorują, mogą wystąpić zaburzenia ze strony układu nerwowego – nadmierna potliwość, pobudliwość, niespokojny sen, rozdrażnienie
37.Podaj 5 problemów, które mogą wystąpić u dzieci z FAS?
•    deficyt uwagi;
•    deficyt pamięci;
•    nadaktywność;
•    trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych (matematyka, czas, pieniądze);
•    nieumiejętność rozwiązywania problemów;
•    trudność w uczeniu się na błędach;
•    słaba ocena sytuacji;
•    niedojrzałe zachowanie;
•    słaba kontrola impulsów.




38.Opisz mechanizm pierwszego wdechu.
Przed narodzinami dziecko właściwie nie oddycha. Pod koniec ciąży ma już wykształcone płuca ale nie spełniają one swojej podstawowej funkcji: nie przeprowadzają wymiany gazowej. Noworodek oddycha dzięki matce. Przez pępowinę do jego organizmu transportowana jest bogata w tlen krew. Narodzinom dziecka zwykle towarzyszy pierwszy krzyk (klepnięcie w pupe). Nabiera powietrza do płuc i wykonuje swój pierwszy w życiu oddech. Właściwie jest to cała seria oddechów. W płucach musi bowiem pojawić się tyle powietrza, by już zawsze utrzymywać je w stanie rozprężenia.
39. Podaj 5 objawów towarzyszących dojrzewaniu(pokwitaniu).
- powiększenie zewnętrznych narządów płciowych
- mutacja głosu
- pojawienie się miesiączki
- gwałtowny skok wzrostu
- owłosienie łonowe, twarzy, pod pachami
- pojawiają się polucje

1. Dlaczego wiedza dotycząca rozwoju biologicznego jest niezbędna każdemu studentowi pedagogiki?

Wiedza dotycząca rozwoju biologicznego jest niezbędna ponieważ pomaga poznać prawidłowy rozwój człowieka .Jeżeli znamy prawidłowy rozwój dziecka możemy w ten sposób poznać deficyty ,pewne zaburzenia ,dysfunkcje które występują w rozwoju dziecka.

Absolwent studiów drugiego stopnia w zakresie pedagogiki dysponuje interdyscyplinarnym przygotowaniem teoretycznym zorientowanym na konkretną specjalność pedagogiczną .Jest przygotowany do aktywności w różnych obszarach działań edukacyjnych oraz po ukończeniu specjalności nauczycielskiej (zgodnie ze standardami kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela) do pracy w szkolnictwie. Posiada umiejętność komunikacji społecznej. Potrafi posługiwać się warsztatem diagnostycznym. Dąży do wzbogacenia i doskonalenia swojej wiedzy, wykorzystując ją w praktycznych działaniach oraz do tworzenia własnego warsztatu metodycznego.
Absolwent jest przygotowany do podjęcia studiów trzeciego stopnia, prowadzenia badań, dostrzegania oraz samodzielnego rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych z zakresu wybranej specjalności


2. Na podstawie dowolnie wybranych przykładów zilustruj prawidłowość ontogenezy.

ONTOGENEZA
Inaczej rozwój osobniczy .Proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do śmierci.
PRAWIDŁOWOŚCI ONTOGENEZY
1.kierunkowość
Stałe, nieodwracalne zmiany w kształtowaniu się poszczególnych cech organizmu, odbywające się w warunkach
ciągłego przystosowania się do środowiska
2.etapowość
Kolejne następujące po sobie pewne etapy rozwoju, które dla ssaków są takie same,różnią się czasem trwania ,natężeniem i szybkością przemian
3.występowanie 3 grup procesów:
a) wzastanie (powiększanie ciała), które odbywa się poprzez zwiększanie wymiarów i masy ciałka oraz liczby komórek
b) różnicowanie-zmiany struktur komórek tkanek i narządów oraz proporcji ciała obejmuje:
- przebudowe struktur komórek i tkanek(cytogenezę i histogenezę)
-grupowanie się tkanek w określone układy i narządy (organogeneza)
-dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych ,u formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu (typogeneza)
c) dojrzewanie
obejmuje kształtowanie się specyficznych funkcji narządów i układów





3. Opisz endogenne czynniki rozwoju człowieka;

Czynniki rozwoju -są to  bodźce wpływające na przebieg ontogenezy .Dzielimy je na 2 grupy;
*czynniki endogenne(wew.)
Pobudzają i regulują przebieg rozwoju płodu.
*czynniki egzogenne(zew)
Warunkują realizacje programu genetycznego w zależności od elementów środowiska.
endogenne czynniki rozwoju:
a)czynniki genetyczne (determinatory rozwoju)
to zespól cech dziedziczonych po rodzicach ,które wyznaczają rozwój osobniczy .Są to właściwości całego genotypu.
b)czynniki pragenetyczne (symulatory rozwoju)
są to czynniki organizmu matki wpływające na rozwój płodu ,obejmują:
-tryb życia matki(sposób żywienia ,nawyki ,rodzaj pracy)
-wiek matki(21-35 lat najlepszy okres)
-liczba przebytych uprzednio ciąż

4. Opisz egzogenne czynniki rozwoju człowieka

egzogenne czynniki rozwoju(modyfikatory);
To czynniki otaczającego swiata ,oddziaływujące na organizm ciągłymi bodzcami ,burząc jego równowagę fizjologiczna i zmuszając do przystosowania się warunków zew. modyfikujących jego rozwój

1.modyfikatory naturalne:
*klimat ,ukształtowanie terenu
*fauna i flora
*zasoby mineralne i wodne
2.modyfikatory społeczno-ekonomiczne
*poziom wykształcenia oraz kultury rodziców
*tradycje i Zycie społeczne
3.tryb życia:
*czynnik dotyczący trybu życia jest ruch ,wypoczynek oraz sen.

5. Co to są adaptacje i adjustacje ,podaj różnice:

1)ADAPTACJE(przystosowanie)
Zmiany przystosowawcze w skali populacji .Odnoszą się do zmian genetycznych i dotyczą wpływu środowiska zew .na struktury DNA i genotyp w całości .Jej skutkiem jest przeżycie lub śmierć osobnika.
2.ADJUSTACJE(dostosowanie)
Zmiany przystosowawcze w skali osobnika .Morfologicznie lub funkcjonalnie trwałe zmiany organizmu do nowych warunków środowiska .Nie powodują zmian puli genowej
RÓŻNICE:
*adaptacyjne są mechanizmem przystosowanym w regulacji rozwoju osobniczego
*adjustacje są mechanizmem dostosowanym w regulacji rozwoju osobniczego



6.Udowodnij iż gen jest jednostka dziedziczna:

Dziedziczenie to przekazywanie zestawu genów rodzicielskich ,determinujących określone jakościowe i ilościowe właściwości potomstwa
Dziedziczeniu podlega nie cecha organizmu lecz informacja o tym jak pojedyncza Komorka zapłodnionego jaja ma „cechy” te wykonać w trakcie swego rozwoju.
*podstawowa jednostka dziedziczności jest GEN czyli odcinek DNA zawierający informacje o budowie jednego białka
*kod genetyczny to zaszyfrowana informacja o kolejności ułożenia aminokwasów w powstających białkach
GEN odcinek DNA odpowiada za syntezę określonego białka. Geny są w chromosomach, te zaś są w jądrach komórkowych. Gen odpowiada za daną cechę w parze z drugim o tym samym bliźniaczym chromosomie, warunkuje rozwój człowieka. Może być recesyjny i dominujący. Komórka jajowa i plemnik ma 46 chromosomów. Uszkodzenie chromosomu to mutacja.


O tym, że gen jest jednostką dziedziczną świadczą 3 procesy:
transformacja- czyli zmiana cech dziedzicznych danego szczepu bakterii, tzw. biorcy, pod wpływem pobranego DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego) innego szczepu, tzw. dawcy, o odmiennych cechach. Fragmenty pobranego DNA zostają wbudowane we własny DNA biorcy i bakterie te uzyskują cechy komórek bakterii dawcy.
transdukcja czyli przenoszenie DNA z jednej komórki bakteryjnej do drugiej, za pośrednictwem bakteriofagów
koniugacja- łączenie się w pary chromosomów w mejozie. Zachodzi proces crossing- over, oraz redukcja liczby chromosomów w gametach


7.Co to jest zmienność mutacyjna ,jakie są jej rodzaje i konsekwencje?

Zmienność mutacyjna-polega na tworzeniu nowej informacji genetycznej ,źródłem są zmiany w materiale genetycznym .Mogą zachodzić w pojedynczych genach ,obejmować fragment jednego chromosomu lub zmieniać liczbę chromosomów osobnika .dzielimy je na:
a)genowe(punktowe)-dotyczą zmiany kodu genetycznego w obrębie 1 genu .Przeważnie jest to zmiana jednej pary nukleotydów .Przykładem choroby  wywołanej mutacja genowa jest Pląsownica Huntingtona.
b)mutacje chromosowe -dotyczą zmian w strukturze jednego chromosomu .Zazwyczaj dochodzi do nich podczas podziału komórki.
c)mutacje genomowe -są to zmiany polegające na powstaniu różnicy w liczbie kompletnych chromosomów .Podczas podziałów komórki potomne otrzymują niejednakową ilość chromosomów .Może się to zdążyć gdy jedna z Komórek rozrodczych powstających podczas mejozy uzyska 2 zamiast jednego 1 z dwóch chromosomów homologicznych ,podczas gdy w drugiej nie znajdzie się żaden.
W zygocie powstałej z udziałem nie normalnego jaja lub plemnika będą wiec 3 lub 1 chromosom danego rodzaju .Są to odpowiednio trisomia i monosomia.                            Trisomia 21 pary to zespól downa ,natomiast monosomia chromosomu płciowego X to zespół Turnera.


8. Wskaz minium 5 różnic pomiędzy mitoza a mejozą .Określ znaczenie biologiczne tych procesów.

. MITOZA                                         
*zachodzi w komórkach somatycznych
*powstają dwie komórki potomne o takiej samej liczbie chromosomów
*ma charakter zachowawczy (liczba materiału genetycznego nie ulega zmianie)
*przechodzi 1 etap podziału komórkowego

MEJOZA
   * zachodzi w komórkach rozrodczych (gametach)
   * powstają gamety zawierające pojedyńczą liczbę chromosomów
   * ma charakter redykcyjny (zmniejsza o połowę materiał genetyczny)
   * przechodzi 2 etapy podziału komórkowego
   * zachodzenie procesu crossing over

Znaczenie biologiczne mitozy:
Podział komórkowy, w którym powstają komórki identyczne pod względem informacji genetycznej może być wykorzystany:
*w procesie rozmnażania bezpłciowego wegetatywnego, np. podział komórki pierwotniaków 
*w fazie wzrostu organizmu, kiedy to w szybkim tempie przybywa nowych komórek             -*w procesie regeneracji, gdy organizm uzupełnia ubytki po zniszczonych komórkach komórkami nowymi

Mejoza zapewnia stałą liczbę chromosomów w kolejnych pokoleniach organizmów, które rozmnażają się płciowo. Choć jej miejsce w cyklach życiowych różnych grup organizmów jest odmienne, zapobiega podwajaniu informacji genetycznej w czasie łączenia komórek biorących udział w procesie płciowym.

9.Opisz proces powstawania Komorek generatywnych.

KOMÓRKA GENERATYWNA
komórka biorąca udział w rozmnażaniu płciowym. Komórka generatywna - to komórka występująca w gametoficie męskim, w ziarnkach pyłku roślin nasiennych . Po zapyleniu komórka wegetatywna tworzy łagiewkę pyłkową , zaś komórka generatywna dzieli się na dwie komórki plemnikowe , które dzięki łagiewce przedostają się do środka nucellus i zlewają się z komórką jajową , tworząc zygotę.

podział komórki generatywnej:

PROFAZA I- długa, pięć stadiów: leptoten , zygoten, pachyten ,diploten , diakineza,
- koniugacja chromosomów homologicznych,
- proces crossing-over,
METAFAZA I- tetrady (pary chromosomów homologicznych  podzielonych na cztery chromatydy) ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego,
ANAFAZA I- do biegunów komórki rozchodzą się , w wyniku kurczenia się włókien wrzeciona kariokinetycznego, całe chromosomy
TELOFAZA I- chromosomy osiągają biegun komórki,
- powstają dwa jądra potomne o haploidalnej liczbie chromosomów,
- nie zachodzi cytokineza,
II PODZIAŁ
PROFAZA II- krótka,
- chromosomy dzielą się na dwie chromatydy, które w chromosomach są połączone tylko centromerami
MATAFAZA II- chromosomy podzielone na dwie chromatydy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego
ANAFAZA II- do biegunów komórki rozchodzą się chromatydy, w wyniku kurczenia się włókien wrzeciona kariokinetycznego,
TELOFAZA II- chromatydy osiągają biegun komórki,
- powstają dwa jądra potomne o diploidalnej liczbie chromosomów,
- zachodzi cytokineza,
- powstają dwie komórki potomne,
- dotyczy komórek generatywnych.
- redukuje ilość chromosomów, prowadzi do powstania haploidalnych komórek jajowych i plemników,
- rekombinacja materiału genetycznego podczas crossing-over rozdziela do komórek potomnych inne cechy,

10.Opisz na czym polega określenie matematycznego prawdopodobieństwa wystąpienia choroby dziedzicznej i jakie ma to znaczenie praktyczne.

Wyróżnia się 3 rodzaje prawdopodobieństwa;
a)a priori-czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej dziecko
b)a posteriori-czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej u potomstwa pary planującej dziecko w sytuacji gdy w związku tej pary urodziło się już dziecko chore na dana chorobę dziedziczna.
c)ryzyko populacyjne-czyli prawdopodobieństwo wystąpienia choroby dziedzicznej dla odpowiedniej populacji .np .ryzyko urodzenia dziecka z abberacją chromosaową dla populacji kobiet poniżej 35 roku życia  wynosi  około 0,6 %

zawsze dla porównania należy poinformować zainteresowanych o prawdopodobieństwu wystąpienia choroby dziedzicznej .poradnictwo genetyczne polega na udzieleniu profesjonalnej porady oraz pomocy.
*ustalenie bądź wykluczenie rozpoznania prawdopodobieństwa wystąpienia choroby
*poinformowanie rodziny o  dziedziczeniu choroby oraz o sposobach jej leczenia












11.Wyjasnij znaczenie diagnostyki prenatalnej ,podaj jej metody

Diagnostyka prenatalna:

•    obejmuje badania, które wykonujemy przed urodzeniem dziecka. Można rozpoznać zaburzenia lub wady płodu we wczesnym okresie ciąży .Diagnostyka prenatalna obejmuje metody:

1.Nieinwazyjny czyli:
•    USG- możemy uzyskać obraz pęcherzyka płodowego w 5-6tyg, wymiar dwuciemieniowy główki w 12tyg, To umożliwia precyzyjne określenie wieku, płci. Możemy zlokalizować łożysko i miejsce do wprowadzenia igły amniopunkcyjnej do owodni.
•    Badanie biochemiczne- oznaczenie specyficznych substancji pochodzenia płodowego obecnych w surowicy krwi matki
•    Rezonans magnetyczny płodu
•    Badanie komórek płodowych (wolnego dna)
•    Testy biochemiczne pierwszego i drugiego trymestru ciąży. Polegają na
•    Oznaczeniu poziomu niektórych hormonów.
2. Inwazyjne metody:
•    Amniopunkcja- pobranie płynu owodniowego zawierającego komórki płodu
•    (14-19tyg) z pobranych komórek zakłada się in-vitro hodowle komórkowe.
•    Można wykryć dużą grupę chorób spowodowanych abberacjami chromosomalnymi np.  zespół Downa.
•    Biopsja kosmówki- czyli kosmówki zarodka w 1 trymestrze ciąży
•    Kordocenteza- pobór krwi z żyły pępkowej płodu.

12. Scharakteryzuj 2 wybrane choroby genetyczne człowieka o charakterze mutacji punktowych(genowych) i 2 związane ze zmiana struktury oraz liczby chromosomów.

Anemia sierpowata- spowodowana wadliwą budową białka hemoglobiny. Zamiast normalnej hemoglobiny powstaje hemoglobina typu S. W efekcie mutacji krwinki przybierają kształt sierpowaty. Cząsteczki hemoglobiny łatwo łączą się ze sobą. Wadliwa budowa krwinek prowadzi do ich
rozpadu. Objawami są: bladość skóry, przyspieszenie akcji serca i oddechów, męczenie się, senność, stany podgorączkowe.

Mukowiscydoza- choroba recesywna. Przyczyną jest mutacja genu odpowiedzialnego za syntezę błonowego kanału chlorkowego. Pot jest dużo bardziej słony niż u zdrowego dziecka. Do objawów należą: wytwarzanie lepkiego śluzu w narządach układu oddechowego, pokarmowego,  płciowego,
pojawia się przewlekła choroba oskrzelowo-płucna, duszność, kaszel.

CHOROBY ZWIĄZANE ZE ZMIANĄ LICZBY CHROMOSOMÓW

Zespół Downa- trisomia 21 pary chromosomów. Przyczyną jest zapłodnienie komórki jajowej w której nie doszło do rozejścia się chromosomów . Objawami są:  szeroko i skośnie ustawione oczy, małe niżej położone uszy , duży język, szeroka potylica, płaski nos, zmarszczka nakątna ,wiotkość
mięśni, dzieci cierpią na wady serca , słuchu i wzroku, mają suchą skórę, dotknięte są upośledzeniem umysłowym . Dzieci te mają silnie rozbudowaną sferę życia emocjonalnego są bardziej wrażliwe.

Zespół Edwardsa- częstotliwość występowanie związana jest z wiekiem
matki. Tylko kilka procent dzieci przeżywa swoje 1 urodzinki . Niska masa
urodzeniowa ciała, liczne wady rozwojowe(serca ,nerek, szkieletu) Rodzi
się więcej dziewczynek z tą chorobą.

Zespół Klinefeltera. Istotą tej choroby jest pierwotne uszkodzenie jąder pochodzenia genetycznego, a przyczyną istnienie dodatkowego lub dodatkowych chromosomów X w kariotypie. Charakterystyczne objawy to m.in. :
*wysoki wzrost
*dłuższe kończyny górne I dolne
*słabiej rozwinięte mięśnie
*małę jądra

13.Podaj charakterystykę rozwoju prenatalnego człowieka

a) faza jaja płodowego trwa około tygodnia od zapłodnienia jaja przez plemnik przez jego wędrówkę wzdłuż jajowodu i macicy. Składa się z etapów:
•    bruzdkowanie pierw powstają 2,4,8 komórek, taki wstępnie 8 komórkowy zarodek później wielokomórkowy nazywamy MORUCĄ, wędruje do jamymacicy.
•     powstanie blastocysty- pęcherzyk złożony z wielu drobnych komórek wypełniony płynem. Z węzła zarodkowego powstaje ciało zarodka a z pozostałych komórek TROFOBLAST później wchodzi częściowo w skład łożyska. W końcowym efekcie blastocysta ma         TROFOBLAST I JAMĘ WEWNĘTRZNĄ W TYM SAMYM STANIE ZARODEK DOCIERA DO MACICY WYDZIELA enzymy i wszczepia się w błonę śluzową nazywamy to implantacją.

b) faza zarodka- zapłodnione jajo ulega zagnieżdżeniu  w ścianie macicy , trwa od 2 do 8 tyg. W tej fazie jajo przymocowuje się do ścianki macicy ok 7 dni po zapłodnieniu.                                 Następuje proces gastrulacji (zarodek przekształca się z blastuli w gastrulę). Polega na przemieszczaniu się komórek w obrębie zarodka i wyodrębnieniu listków zarodkowych ektodermy , endodermy i na koniec mezodermy. Coraz to nowe komórki ulegają namnażaniu i przekształcają się w tkanki i narządy drogą indukcji zarodkowej i migracji komórek. Indukcja prowadzi do różnicowania się komórek, migracje do przemieszczania w ciele zarodka .                                                                                                            *Z ektodermy powstaje- układ nerwowy, nabłonki z gruczołami, włosami i paznokciami , elementy  oka ,ucha.
*Z endodermy-układ pokarmowy, gruczoły ślinowe, układ oddechowy(oskrzela, płuca)
*Z mezodermy - skóra właściwa, tkanka łączna, układ krwiotwórczy i układ moczowy, płciowy.
*Z mezodermy i ektodermy powstaje owodnia a z endodermy i mezodermy omocznia.

Faza płodowa trwa około 31 tyg wg \. Ostrowskiego: w 4 tyg. pojawiają się zawiązki kończyn, tworzy się łożysko, zaczyna bić serce ,powstają trzy pęcherzyki mózgowe .W 5 tyg zawiązuje się twarz widoczne dłonie i stopy, powstaje 5 pęcherzyków mózgowych, tkanka chrzęstna, szkielet.
W 8 tyg. zewnętrzne narządy płciowe, głowa stanowi połowę ciała ,gałki oczne przesuwają się z boków ku przodowi, pierwsze ruchy mięśni szkieletowych. Palce dłoni i stóp oddzielone od siebie.
W 20 tyg gdy płód ma około 190 mm matka może wyczuć pierwsze ruchy.

14.Scharakteryzuj stan rozwoju dziecka w okresie niemowlęctwa

Okres niemowlęcy od 4 tyg do końca 1 roku.
•    dziecko podwaja urodzeniową długość i potraja wagę
•    dużo je, początkowo mleko matki, a już kilkumiesięczne je w miarę normalnie.
•    wyrzynają się pierwsze zęby
•    pionizacja postawy ciała, dziecko zaczyna chodzić
•    uczy się mówić
•    opanowuje zwieracze
•    \zdolność chwytania
•    więź emocjonalna matki z dzieckiem oraz innych osób uczestniczących w jego pielęgnacji
•    łatwo zaraża się chorobami.

Jest to faza najintensywniejszego rozwoju somatycznego i motorycznego w całym okresie życia zewnątrzłonowego. W ciągu pierwszych 12 miesięcy życia niemowlę zwiększa:
- długość ciała o 25 cm (połowę tego, co w okresie wewnątrzłonowym);
- masę ciała o 6-7 kg – urodzeniową masę ciała podwaja około 5 m.ż, a potraja w 12 m.ż; największy przyrost masy ciała występuje około 9 m.ż, w następstwie zwiększenia się ilości podskórnej tkanki tłuszczowej (niemowlę staje się „pulchne”).
Około 12 m.ż, wyrównują się obwody głowy i klatki piersiowej. Ciemiączko przednie zmniejsza się około 6 m.ż, a zamyka się między 9-18 m.ż.
Pierwsze zęby mleczne(dolne siekacze) wyrzynają się przeciętnie w 6 m.ż. W końcu pierwszego roku życia dziecko ma 6-8 zębów (duże różnice indywidualne).
Okres niemowlęcy charakteryzuje szybkie tempo dojrzewania ośrodków motorycznych i sensorycznych w o.u.n. Znajduje to wyraz w bogactwie przejawów rozwoju
psychomotorycznego dziecka. Do najbardziej charakterystycznych zjawisk tego okresu należą:
- kształtowanie się krzywizn kręgosłupa – lordozy szyjnej (około 3-4 m.ż – unoszenie głowy), kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej (siadanie i wstawanie);
- rozwój ruchów lokomocyjnych i pionizacja ciała;
- ukształtowanie chwytu „obcęgowego”, z przeciwstawieniem kciuka, co umożliwia dalszy rozwój ruchów manipulacyjnych;
- początek rozwoju mowy: od wokalizacji dźwięków spółgłoskowych około 7 m.ż do wypowiedzenia ze zrozumieniem kilku słów pod koniec pierwszego roku życia;
- stopniowe przechodzenie od ruchów, nazywanych przez S. Szumana „błędnymi” (mimowolnych, nieskładnych, bez związku z bodźcem), do ruchów manipulacyjnych – poznawanie przedmiotów, świata;
- nadal niepokój ruchowy i uogólniona reakcja na bodźce.



15. Scharakteryzuj stan rozwoju dziecka w okresie noworodka

noworodkiem nazywamy dziecko do ukończenia 28 dni
•    -fizjologiczny spadek wagi ok 10% , ok. 7-8 dnia noworodek waży tyle co przy urodzeniu
•    -fizjologiczna żółtaczka
•    - dziecko przebywa najchętniej z matką
•    - wrażliwe na hałas, zimno, głód
•    - reakcją na problemy jest płacz
•    -odruch pełzania ,chodzenia ,ssania ,chwytny

Cechy fizyczne i funkcja organizmu noworodka zależą od tego, w którym tygodniu życia płodowego urodził się. Noworodek donoszony (tzn. urodzony między 38 a 42 tygodniem ciąży) ma przeciętną:
- masę ciała 3300-3600 begin_of_the_skype_highlighting 3300-3600 end_of_the_skype_highlighting g (większa u chłopców niż u dziewcząt);
- długość ciała 50-52 cm;
- długość ciemieniowo-siedzeniową 35 cm;
- obwód głowy 35 cm (o 1-2 cm większy niż obwód klatki piersiowej).
W pierwszych dniach życia dochodzi do ubytku masy ciała o 6-10 % (utrata płynu zewnątrzkomórkowego). Większość noworodków osiąga urodzeniową masę ciała około 10 dnia życia.
Proporcje ciała noworodka cechuje duża głowa, krótka szyja, długi tułów, z klatką piersiową o kształcie okrągłym i krótkie kończyny dolne. Środek ciężkości ciała znajduje się na wysokości pępka (u dorosłych na wysokości spojenia łonowego).
Noworodek przyjmuje na początku pozycje zgięciową (kończyny zgięte we wszystkich stawach), przypominającą ułożenie płodu, a następnie grzbietowo-wyprostowaną. Jego aktywność związana jest przede wszystkim z zaspokajaniem uczucia głodu – płacze, odwraca głowę, układa usta w „ryjek” pod wpływem każdego bodźca w okolicy ust (odruch szukania).






16.Opisz zmiany w rozwoju fizycznym i somatycznym zachodzące w okresie szkolnym.

Wiek młodszy szkolny (6 – 10 (~14) lat)

•    Pojawiają się zęby stałe (wszystkie oprócz ósemek)
•    Rozwój motoryczny dziecka cechuje płynność, dokładność i zręczność ruchów i dziecko nabiera indywidualnego charakteru (dziecko można rozpoznać po ruchach)
Doskonali się mowa, dziecko opanowuje budowanie zdań złożonych i poprawnie używa czasów
•    Dziecko doskonali zdolności manualne i uczy się pisać
•    Dziecko myśli coraz bardziej logicznie, umie dokonywać syntezy myśli i wyrażać je w formie ustnej i pisemnej
•    Dziecko bardzo szybko i z dużą łatwością zapamiętuje nowe wiadomości
•    Dziecko potrafi przestrzegać norm, nakazów i zakazów
•    Dzieci łącza się w grupy, zawierają przyjaźnie
•    Skok pokwitaniowy u dziewcząt przypada zazwyczaj na 10 – 13 rok życia i w tym czasie dziewczęta górują wzrostem nad chłopcami, zmieniają się rysy twarzy i dziewczęta wyglądają na dojrzalsze od chłopców
•    Skok pokwitaniowy zazwyczaj chłopców przypada zazwyczaj na 13 – 15 rok życia i chłopcy doganiają a potem przeganiają wzrostem dziewczęta


Zmiany- najwolniejsze tempo wzrastania wysokości i masy ciała, kończy się rozwój mózgowia, mózg 9 letniego dziecka waży tyle samo co mózg dorosłej osoby. Doskonalenia struktury i czynności narządów, wzrasta dojrzałość odpornościowa organizmu. Kształtowanie krzywizny kręgosłupa , pogłębiają się różnice miedzy płciami (tułów, sprawność fizyczna, nauka, faza dojrzewania)

17. Przedstaw charakterystykę rozwoju w okresie dojrzewania.
Okres dojrzewania płciowego

•     Przemiany psychiczne zachodzące u dziecka są niezwykle wyraźne i wpływają na rozwój
•     Dziecko uniezależnia się psychicznie od rodziców i dąży do ograniczenia kontaktu z nimi na rzecz rówieśników
•    Rośnie łaknienie, szczególnie u chłopców, większość dzieci jednak nie tyje, tylko rośnie, zmieniają się proporcje ciała
•    W związku ze zmianami w proporcjach ciała i położeniu środka ciężkości motoryka ulega zmianie i ruchy stają się mniej precyzyjne, czasem niezgrabne
•     Dziewczęta nabierają ciała w okolicy bioder
przybierają na wadze i rosną im piersi (działanie estrogenu), często zniechęcają się do sportu (nie potrzebują rywalizacji i nie walczą o pozycję w sporcie) i często stosują diety
•    U chłopców rozwija się tkanka mięśniowa i kości (działanie androgenów), stają się silniejsi, chcąc sprawdzić swoją siłę chętnie uprawiają sport, a niekiedy także wszczynają bójki, często sami nie są świadomi swojej siły i nie potrafią jej dostosować do wykonywanego zadania
•    Następują istotne  przemiany fizjologiczne, wykształcają się trzeciorzędowe cechy płciowe, pojawia się pierwsza miesiączka u dziewcząt, a u chłopców pierwsze wytryski, chłopcy przechodzą mutację głosu, pojawia się u nich zarost
•    Pojawia się trądzik spowodowany działaniem hormonów

Typowy przebieg dojrzewania płciowego u dziewcząt i chłopców
Dojrzewanie zaczyna się od skoku pokwitaniowego  i obejmuje szereg przemian fizycznych i psychicznych

Dziewczęta:
•     Nabierają ciała w okolicy bioder, przybierają na wadze i rosną im piersi, nabierają kobiecych kształtów
•     Pojawia się pierwsza miesiączka, początkowo dziewczęta miesiączkują nieregularnie, czasem miesiączkom nie towarzyszy jajeczkowanie (pojawieniu się miesiączki nie towarzyszy zazwyczaj szczególne zainteresowanie współżyciem seksualnym)
•     Pojawia się trądzik spowodowany działaniem hormonów
•     Zwiększa się potliwość
•     Pojawia się owłosienie okolic narządów płciowych i pod pachami
Chłopcy:
•     Pojawiają się pierwsze wytryski oraz wzwody (zazwyczaj towarzyszy temu zwiększenie pobudliwości seksualnej, co sprzyja rozwojowi onanizmu młodzieńczego lub wczesnej inicjacji seksualnej)
•     Rozwija się tkanka mięśniowa i kości
•     Przechodzą mutację głosu
•    Zwiększa się potliwość
•     Pojawia się trądzik spowodowany działaniem hormonów
•     Pojawia się owłosienie okolic narządów płciowych, twarzy (najpierw nad górną wargą, a później także na policzkach) i pod pachami

19. Wyjaśnij pojecie skoku pokwitaniowego i akceleracjii.

Skok pokwitaniowy – pokwitanie to dojrzewanie .A skok pokwitaniowy to przyspieszenie wzrostu .Jest to 3 i ostatni okres szybkiego wzrostu organizmu .Szczyt wzrostu u dziewcząt występuje  ok. .rok przed pierwsza miesiączką ,u chłopców ok. .rok przed pierwsza polucja

Akceleracja(przyspieszenie)- międzypokoleniowe przyspieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania .Wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju .Obejmuje 3 zjawiska;
a)przyspieszenie rozwoju fizycznego dojrzewania płciowego
b)zmiana proporcji ciała związana m.in. .długość życia
(nie zauważa się szybkiego przyspieszania wzrostu-akceleracji nie zaobserwuje się u noworodków to akceleracja)

20. Opisz 3 podobieństwa i 3 różnice w przebiegu pokwitania u dziewcząt i chłopców:

Różnice:
•    chłopcy dojrzałość seksualna rozumiana jako odczuwanie popędu płciowego osiągają w wieku 14-15 lat ,dziewczynki później.
•    przyrost masy ciała-tkanka tłuszczowa odkłada się przede wszystkim na biodrach i udach u dziewcząt a u chłopców rozwija się pas barkowy oraz muskulatura
•    u dziewcząt pojawia się pierwsza miesiączka a u chłopców pierwsze wytryski ,przechodzą mutacje głosu
Podobieństwa;
•    pojawia się trądzik  spowodowany działaniem chormonów
•    pojawia się owłosienie w okolicy narządów płciowych i pod pachami
•    zwiększa się potliwość





21. Dlaczego w pracy z dziećmi i młodzieżą niezbędna jest wiedza dotycząca indywidualnych różnic w przebiegu wzrastania i dojrzewania biologicznego?

W jednej klasie czy grupie  nauczyciel jednocześnie pracuje z dziewczynkami i chłopcami. W okresie dojrzewania występują istotne  różnice pomiędzy chłopcami i dziewczynkami oraz każde z nich w innym czasie rozpoczyna swój indywidualny rozwój płciowy.

Niezrozumienie i brak znajomości różnic indywidualnych rozwoju biologicznego i jego związki z rozwojem sprawności umysłowej i fizycznej często może prowadzić do nieodwracalnych zaburzeń harmonii rozwoju dzieci. Nauczyciele nieświadomi są bowiem tego, jak należy sobie radzić z tymi różnicami. Często więc faworyzowane są dzieci wchodzące wcześniej w Okres dojrzewania, bowiem one na ogół są bardziej zdolne w tym okresie od późno dojrzewających. Może to wywierać trwały wpływ na cechy charakteru i osobowości. Zadaniem pedagogów winna być większa troska i uspokojenie późno dojrzewających oraz wyrabianie w nich słusznego przekonania, że pod względem sprawności umysłowej i fizycznej nie będą się jako dorośli różnili od wcześniej dojrzewających.

22. Scharakteryzuj zmiany morfologiczne i fizjologiczne zachodzące w procesie starzenia się człowieka(5 zmian):

•    ogólne zwolnienie przemiany materii
•    systematyczne zmniejszanie się uwodnieni a ,wysychanie tkanek
•    odkładanie się w organizmie złogów ,wapnia i cholesterolu
•    obniża się zdolność do pracy umysłowej i fizycznej
•    zmniejszenie wysokości ciała
•    obniża się filtracja nerek o 30%

23. Wyjaśnij przyczyny zmniejszania się wysokości ciała człowieka.

Przyczyna zmniejszania się wysokości ciała człowieka- pogłębienie krzywizny piersiowej kręgosłupa, spadek napięcia mięśni, dochodzi do opuszczenia żeber, tułów ulega skróceniu I ma kształt litery C.Jest to spowodowane osłabieniem się pewnych grup mięśni oraz ze zmianami zwyrodnieniami w kręgosłupie .Dochodzi do zaniku tkanki kostnej. Ponadto z wiekiem chrząstka pomiędzy kręgami kręgosłupa traci swoje właściwości i kręgi obniżają się i stajemy się mniejsi.

24. Wymień metody służące do oceny procesów wzrastania dziecka.

•    metoda tabel liczbowych
•    metoda siatek centylowych
•    graficzna metoda
•    metoda morfograficzna i wskaźników proporcji




25. Wyjaśnij na czym polega działanie czynników teratogennych w różnych stadiach rozwoju zarodka.
Czynnik teratogenny-to czynnik pochodzący ze środowiska zewnętrznego ,działający na organizm kobiety i płodu ,wywołujący wady wrodzone u płodu. Wyróżnia się wśród nich czynniki:
•    biologiczne:
o    infekcje wirusowe i bakteryjne
o    zaburzenia metaboliczne
•    fizyczne
o    promieniowanie jonizujące
•    chemiczne:
o    niektóre leki,
o    niektóre witaminy w dużych dawkach, np. witamina A
o    związki chemiczne występujące w środowisku
do czynnika teratogennego należą wirusy, promieniowanie jonizujące, narkotyki, niektóre związki chemiczne; mogą działać we wczesnym okresie życia zarodkowego, kiedy zachodzą procesy kształtowania narządów i organów, lub w okresie pozazarodkowym; rodzaj anomalii i ich zakres zależy od rodzaju czynnika teratogennego i fazy rozwojowej organizmu, podczas której czynnik ten zadziałał; znanym przykładem teratogenu był lek uspokajający i nasenny, talidomid, przyjmowany przez kobiety w ciąży, powodujący zburzenia rozwoju kończyn u dzieci.
Zażywanie alkoholu powoduje -opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego ,powoduje również wady w obrębie części twarzowej czaszki np .wady ucha ,cienka warga górna ,nieprawidłowe owłosienie głowy.

Duży wpływ teratogenny mogą mieć leki uspokajające. Diazepam stosowany między 15 a 60 dniem ciąży wywołuje rozszczep wargi i podniebienia. LSD może wywołać wady kończyn i układu nerwowego.
Narkotyki mają bardzo silne działanie teratogenne i wywołują liczne wady wrodzone. Na przykład marihuana powodować może opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego i nieznaczne upośledzenie umysłowe. Kokaina działa skurczowo na naczynia krwionośne macicy, obniża przepływ maciczno – łożyskowy, powoduje niedotlenienie zarodka i e efekcie wywołuje wady rozwojowe, najczęściej: wady układu sercowo – naczyniowego, ośrodkowego układu nerwowego, małomózgowie, upośledzenie umysłowe, rozszczep wargi i podniebienia, niedrożność jelit, wady kończyn.

26. W jaki sposób odbywa się zrastanie kości?

Proces zrastania się kości:
1. W miejscu złamania powstaje skrzep, który wchłania się podobnie jak fragmenty kości zawierające martwe komórki kostne.
2. Komórki kościotwórcze, czyli osteoblasty mnożą się i rozpoczynają produkcję pierwotnej tkani kostnej, zwaną kostnicą.
3.  Pierwotna tkanka kostna ulega przebudowie, dostosowując swoją strukturę w taki sposób, aby sprostać obciążeniom mechanicznym.
4. Po zakończeniu procesu zrastania się kości pozostaje na niej zgrubienie, które z czasem wyrównuje się

27. Wskaż różnice pomiędzy kostnieniem na podłożu łącznotkankowym a chrzęstnym.

a) kostnienie na podłożu łącznotkankowym : osteoblasty wytwarzają istotę kostną, a miejsce tkanki łącznej, w której to zjawisko zachodzi, mętnieje, staje się nieprzezroczyste = punkt kostnienia. Beleczki kostne odchodzą od punktu kostnienia promieniście, trójwymiarowo, a na
powierzchni powstaje wciąż nowa tkanka łączna (kość grubieje). Tkanka łączna otaczająca kość przekształca się w okostną .Na podłożu łącznotkankowym powstają tzw. kości okładzinowe : np. kości
sklepienia i ścian bocznych czaszki, większość kości twarzy ,obojczyki.

b)kostnienie na podłożu chrzęstnym : w tym rodzaju kostnienia chrząstka służy za model, dokoła którego i wewnątrz którego występuje zjawisko rozbudowy kości i równoczesnego niszczenia chrząstki od wewnątrz. Nigdzie nie występuje bezpośrednia przemiana chrząstki w kość. Zawsze chrząstka zostaje zniszczona najpierw, a następnie na jej miejsce powstaje kość. Przed zanikiem chrząstki (uszkodzonej wskutek zaburzeń w odżywieniu) zostają w niej złożone sole wapniowe = punkt kostnienia. W rozwoju na podłożu chrzęstnym występują rów¬nolegle dwa zjawiska : kostnienie ochrzęstne i kostnienie śródchrzęstne.

Znaczna liczba kości kostnieje na podłożu chrzęstnym : np.. kości podstawy czaszki, kosteczki słuchowe (bez wyrostka przedniego młoteczka), wyrostek rylcowaty kości skronio¬wej, kość gnykowa,
kręgi, żebra, mostek, kości miedniczne, kości kończyn.



28. Opisz proces formowania się układu kostno-szkieletowego

Układ szkieletowy człowieka-Stanowi on podstawę układu ruchowego człowieka, lecz stanowi jedynie jego akinetyczną strukturę .Tworzące go kości zbudowane są ze specjalnej tkanki (kostnej), która składa się z dwóch elementów:

1) Substancji międzykomórkowej w skład, której wchodzi niemal 70% związków pochodzenia nieorganicznego np. fosforanu wapnia, dzięki czemu kości zyskują swą twardość. Pozostałe 30% to, osseina, czyli białko kolagenowe wraz z komponentami węglowodanowymi. Odpowiada ona za elastyczność kości.
2)  Oraz elementów komórkowych, których mamy następujące rodzaje:
* osteocyty - właściwe komórki kości;
* osteoblasty (inaczej zwane kościotwórczymi) - są to komórki odpowiadające za budowanie kości. Ich duże zgrupowania znajdują się w zewnętrznych fragmentach kości;
*osteoklasty (kościogubne) - pozbywają się one niepotrzebnych osteocytów;

Oprócz tkanki kostnej ważnym elementem układu kostnego jest tkanka chrzęstna budująca między innymi małżowinę uszną, spojenie łonowe a także łączy żebra z mostkiem. Od tkanki kostnej odróżnia ją skład chemiczny substancji międzykomórkowej, która jest zdecydowanie mniej z mineralizowana oraz posiada większy procentowy udział kolagenów oraz i włókien sprężystych. Sama substancja składa się z dwóch frakcji podstawowej o charakterze bezpostaciowej, galaretowatej masy oraz frakcji włókien kolagenowych (inaczej białych) - sprawiających, że tkanka ta ma dużą odporność na rozrywanie, włókien sprężystych ( inaczej żółtych), które tworzy białko o nazwie elastyna nadające im odporność na rozciąganie i włókien srebrnochłonnych (inaczej retikulinowych) znajdujących się jedynie na obszarze wątroby oraz śledziony, które wybarwiają się pod wpływem Azotanu srebra. Procentowo największy udział mają włókna białe, zaś najmniej jest włókien retikulinowych.

29. Wymień co najmniej 5 różnic(anatomicznych i fizjologicznych)pomiędzy układem krwionośnym małego dziecka a osobą dorosłą.

•    serce dziecka jest bardziej wydatne
•    tętnice dziecka są stosunkowo szerokie z wiekiem staja się wieksze niż u małego dziecka ,podczas gdy żyły się powiększają i w okresie dojrzałości uzyskują 2 razy większą objętość niż tętnice
•    światło naczyń włosowatych u dzieci jest również znacznie szersze,szczególnie w płucach przez ich naczynia przepływają 2  krotnie więcej krwi niż u dorosłych

Układ krwionośny dziecka a dorosłego- dziecko ma częściej skurcze serca,  dziecko ma nieregularne tętno, tętnice dziecka są szersze, ciśnienie tętnicze krwi wzrasta w wiekiem, u dzieci jest słabszy obieg krwi.

30. Wyjaśnij w kontekście układu odpornościowego znaczenie codziennej higieny niemowlęcia.

Higiena zapobiega chorobom, ale nadmiar higieny – jak udowodnili naukowcy – może być przyczyną alergii. Układ odpornościowy malucha, który żyje w wyjałowionym z bakterii środowisku, zwyczajnie nie ma na czym trenować, dlatego przesadnie reaguje na cząsteczki dla niego niegroźne. Z tego też powodu nie warto popadać w przesadę i kupować np. lampy do sterylizacji pomieszczeń czy codziennie dezynfekować mieszkanie. Skóra niemowlęcia jest cieńsza i słabiej broni się przed bakteriami.

31. Wskaż 2 różnice pomiędzy odpornością swoistą a niesfoistą.

Przed patologią, jaką jest choroba, chroni nas system odpornościowy – wrodzony i nabyty. Pierwszy określany jest jako nieswoisty – czyli pierwotny, przekazany genetycznie, drugi jako swoisty – czyli specyficzny, indywidualny, wtórny. Od pierwszych dni życia na odporność wrodzoną nakłada się nabyta, uzupełnia ją i doskonali. Praktycznie biorąc, są więc nie do rozdzielenia, szczególnie że jakość nabytej zależy od wrodzonej. Odporność to zresztą zjawisko, którego do końca nie rozumiemy. Nie wiemy wskutek czego wśród wielu pozornie takich samych organizmów jedne mają odporność większą, inne mniejszą, przy czym różnice te mogą być bardzo duże, a tłumaczenie tego dziedzicznością niczego nie wyjaśnia.

Odporność swoista-typ odporności zależny od rozpoznawania antygenów przez przeciwciała i receptory rozpoznające antygen limfocytów T i limfocytów B. Dzieli się na naturalną, bierną, sztuczną, czynną itp.
odporność nieswoista-oparta jest na mechanizmach wcześnie powstałych w filogenezie i istniejących u wszystkich organizmów wielokomórkowych. Ten typ odpowiedzi stanowi pierwszą linię obrony organizmów przed patogenami. Dzieli się na bierną i czynną.

32. Kiedy przypada najkorzystniejszy okres urodzenia dziecka i dlaczego

Zaobserwowano, że dzieci urodzone w miesiącach letnich, czyli poczęte w miesiącach zimowych, są zdrowsze, energiczniejsze, sprawniejsze fizycznie i umysłowo niż te, których poczęcie nastąpiło w lecie, a narodziny w zimie. Stwierdzono, że wysokie temperatury, jakie często występują w lecie, mają niekorzystny wpływ na rozwój płodu w łonie matki
Najkorzystniejszy okres urodzenia dziecka przypada na czas między lutym i majem, bowiem naturalny okres wyższej odporności przypadnie na pierwsze miesiące życia.
Bardzo ważna jest dla dziecka witamina D która po urodzeniu jest niezbędna dla dziecka natomiast w okresie letnim będzie miało jej pod dostatkiem ,wyprodukowanej witaminy D przez słońce.

33. Jaki jest wpływ wieku rodziców i kolejność urodzenia na rozwój dziecka

Młodsze dziecko naturalnie akceptuje ilość czasu jaka poświęcają mu rodzice gdyż nie wie ile czasu spędzali z pierwszym dzieckiem. Drugiemu dziecku trudniej jest się w czymś wykazać, zostają one nadmiernie rozpieszczane. Według danych dzieci starszych rodziców są bardziej narażone na autyzm.
Jeżeli chodzi o zależność między niektórymi cechami dzieci i wiekiem rodziców obserwujemy silniejsze związki w relacji matka a dzieci. Silniejsza korelacja z matką aniżeli z ojcem jest znacznie bardziej wyrazista u dzieci pierworodnych, niż u dzieci pochodzących z porodów następnych.
Wraz z wiekiem pogłębiają się procesy inwolucyjne organizmu człowieka ,w tym zmiany w obrębie tkanek i narządów, dotyczące przemian fizjologicznych i biochemicznych, wpływających na  aktywność hormonalną oraz właściwości cytoplazmatyczne i immunologiczne tkanek. Zmiany zachodzą także w jakości przemian chromosomalnych, co sprzyja mutacjom.   
  Noworodki matek rodzących powyżej 35 roku życia są słabsze biologicznie, częściej rodzą się przedwcześnie i wykazują objawy dystrofii wewnątrzmacicznej; częściej występują u nich powikłania porodowe i trudności adaptacyjne w okresie noworodkowym, co w konsekwencji powoduje zwiększenie ryzyka zgonu .Matki młodociane ponoszą większe ryzyko urodzenia dziecka o niższych wymiarach i skróconym wieku ciążowym, a także częściej występują porody martwych płodów. Najniższe wymiary ciała mają noworodki pierworodne i prawidłowość ta jest niezależna od wpływu innych czynników.

34. Co jest powodem żółtaczki fizjologicznej noworodków.

Po porodzie w organizmie niemowlęcia zachodzą duże zmiany. Krwinki zawierające hemoglobinę płodową muszą być zastąpione „dorosłymi”, typowymi dla dziecka, które oddycha już powietrzem. Rozpad krwinek „płodowych” powoduje uwalnianie hemoglobiny, a dalsza jej przemiana prowadzi do powstania bilirubiny. Nadmiar tego barwnika krąży we krwi i jest przyczyną żółtaczki.
W organizmie dorosłych też zachodzi proces rozpadu krwinek czerwonych, jednak bilirubina wiąże się w wątrobie z odpowiednimi substancjami i zostaje wydalona wraz z moczem. Niedojrzała wątroba noworodka nie potrafi sobie poradzić z tak dużą ilością bilirubiny, której w pierwszych dobach musi się pozbyć. Tak więc jej część z powrotem trafia do krwi i staje się przyczyną zażółcenia skóry.

U donoszonych noworodków żółtaczka fizjologiczna rozpoczyna się zwykle w 3- 5 dobie życia i trwa około 2 tygodni. U wcześniaków może się pojawić już w pierwszej dobie i trwać miesiąc, a nawet dłużej.. Zazwyczaj nie wymaga ona leczenia.
Maluchowi w łonie matki tlen dostarczany jest przez łożysko, ponieważ dziecko nie może samodzielnie oddychać. Transportem tlenu zajmują się krwinki czerwone (tzw. erytrocyty), których w organizmie rozwijającego się w brzuchu dziecka jest znacznie więcej niż we krwi niemowląt.

Objawy żółtaczki fizjologicznej u noworodka
1. Zażółcenie zaczyna się od twarzy i stopniowo obejmuje tułów i kończyny.
2. Cała skóra jest żółtawa, podobnie białka oczu.
3. Żółtaczka fizjologiczna zaczyna się zwykle w trzeciej- piątej dobie życia, trwa   
10-14 dni.
Objawem żółtaczki fizjologicznej jest jest niedojrzałość enzymatyczna wątroby,ustepuje samoistnie.

35. Wykaż w jednym zdaniu różnice w rozwoju dziecka w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym.

Okres niemowlęcy (od 4. tyg. do końca 1. roku) Dziecko uczy się mówić (w wieku 5 miesięcy wypowiada pierwsze sylaby, w wieku 12 miesięcy wypowiada ze zrozumieniem słowa takie jak mama i tata) Następuje pionizacja postawy ciała, W ciągu 5 miesięcy dziecko podwaja swoja wagę urodzeniową od 1 roku potraja.
Okres poniemowlęcy (2.–3. rok życia)to okres w którym dziecko doskonali nabyte uprzednio umiejętności rozwoju motoryki związanej z dojrzewaniem układu mięśniowego i nerwowego.
•    Dziecko doskonali motorykę, wyrabia sobie mięśnie
•    Dziecko doskonali mowę, zaczyna składać krótkie proste zdania.
•    Występuje duże zapotrzebowanie na ruch
•    Rozwój somatyczny nieco wolniejszy

36 .Jaki wpływ na funkcjonowanie organizmu wywierają zaburzenia układu ruchu(podaj 2 przykłady)

Zaburzenia układu ruchu:
1)Krzywica- jest chorobą związaną z niedostatecznym uwapnieniem kości. Choroba ta atakuje głównie niemowlęta, rzadko ludzi dorosłych. Przyczyną jest niedobór witaminy D, który powoduje zaburzenia w procesie wbudowywania wapnia w tkankę kostną. Konsekwencją krzywicy mogą być nogi koślawe, szpotawe, a także zniekształcenia klatki piersiowej.
2)Zmęczenie mięśni-Jeśli mięśnie są zmuszane do dużego wysiłku, wówczas krew nie nadąża z dostarczeniem tlenu (powstaje deficyt tlenowy) i następuje beztlenowy rozkład glukozy. W wyniku tej reakcji powstaje kwas mlekowy, który zakwasza środowisko i mięśnie nie mogą pracować.
Mięśnie wykonują 2 rodzaje pracy:
statyczną i dynamiczną. Aby utrzymać dobrą kondycję fizyczną naszego organizmu należy odpoczywać czynnie (aktywnie), wolny czas spędzać na zabawach ruchowych, na spacerach i wędrówkach, zachowywać właściwy rytm spędzania czasu w ciągu doby, przeznaczając go na pracę, odpoczynek i sen.
37.podaj 5 problemów ,które mogą wystąpić u dzieci z FAS?

Alkoholowy zespół płodowy (FAS) - zespół umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą. Efekty mogą być groźne lub średnio nasilone i wyrażają się obniżeniem IQ, zaburzeniami uwagi i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu i śmierci włącznie. Wiele dzieci doświadcza poważnych zaburzeń zachowania i funkcjonowania społecznego, które trwają całe życie. Na świat przychodzi więcej dzieci z FAS, niż z zespołem Downa. Większość przypadków pozostaje nie zdiagnozowana lub zdiagnozowana niewłaściwie.
Dzieci z FAS mają wiele (nie zawsze wszystkie) z cech charakterystycznych:
    * zmarszczka kącika oka;
    * małe, szeroko rozstawione oczy;
    * płaska środkowa część twarzoczaszki;
    * krótki, zadarty nos;
    * wygładzona rynienka podnosowa;
    * cienką górna warga;
    * małożuchwie.

38. Opisz mechanizm pierwszego wdechu.

•    w środowisku śrudmacicznym wymiana gazowa odbywała się  przez łożysko i pępowinę
•    w trakcie porodu większość krwi z łożyska zostaje wypchnięta do naczyń krwionośnych noworodka
•    pępowina ,w której krew przestaje płynąć zostaje zaciśnięta i odcięta
•    zaciśniecie pępowiny powoduje tudzież wzrost poziomu dwutlenku węgla we krwi u dziecka
•    podwyższony poziom dwutlenku węgla pobudza ośrodek oddechowy w rodzeniu przedłużonym który wysyła sygnał do mięsni oddechowych
•    mięsnie oddechowe w klatce piersiowej kurcząc się powodują pierwszy wdech
•    oddychanie płucne powinno rozpocząć się w pierwszej minucie po porodzie.

39. Podaj 5 objawów towarzyszących dojrzewaniu(pokwitaniu)

•    zwiększa się potliwość
•    pojawia się owłosienie w okolicach narządów płciowych i pod pachami
•    u chłopców pojawia się mutacja głosu
•    dziewczyny nabierają ciała w okolicy bioder ,Rosną im piersi ,u chłopców pojawia się tkanka mięśniowa
•    pojawia się trądzik spowodowany działaniem chormonów
•    u dziewcząt pojawia się pierwsza miesiączka a u chłopców pojawiają się pierwsze wytryski



pytania do których Pani od Biomedyki przywiązuje szczególną wagę a mianowicie;

1.Kierunki zmian w procesie starzenie.
•    Ogólne zwolnienie przemiany materii
•    Systematyczne zmniejszanie się ,uwodnienie ,wysychanie tkanek
•    Ilościowe i jakościowe zmiany w okresie białek i składników mineralnych
•    Odkładanie się w organiźmie produktów przemiany materii(np .złogów wapnia cholesterolu)
•    Zmniejsza się liczba włókien nerwowych ,obniża się zdolność do pracy umysłowej
•    Osłabieniu ulega siła  skurczów mięśnia sercowego ,zdolność do pracy fizycznej obniża się ok. 30%
•    Zmniejsz się filtracja nerek o 30 -40 %
•    Zmniejsza się wysokość ciała ,pogłębienie krzywizny ,tułów ulega skracaniu i ma kształt litery C dochodzi do opuszczenia żeber spadek napięcia mięśni

2.Dlaczego najkorzystniej urodzić dziecko w miesiącach luty-maj? (patrz bariery immunologiczne)
3.Dlaczego niemowlaka należy kąpać codziennie?
4.Fazy płodu-4,5,8,20 tydzień .Opisać jakie zmiany zachodzą w tych tygodniach płodu?

4 tydz. pojawiają się zawiązki kończyn ,tworzy się łożysko ,serce zaczyna bić .Pojawiają się 3 pierwotne pęcherzyki mózgowe ,na głowie widoczne są płytki oczne i uszne.
5.tydz. głowa powiększa się ,zawiązuje się twarz .Na zawiązke kończyn widoczne są dłonie i stopy .Powstaje 5 pęcherzyków mózgowych ,pojawia się tkanka chrzęstna szkieletu i tkanka mięśniowa.
8 tydz. głowa stanowi połowę ciała ,pojawiaj ą się rysy twarzy ,gałki oczne przesuwają się z boków ku przodowi .Palce dłoni i stóp oddzielone są od siebie .Następuje zróżnicowanie jąder ,jajników ,pierwsze ruchy mięśni szkieletowych .Zarodek ma już 3 cm .i najważniejsze układy i narządy są już wyodrębnione .Pojawiają się zew .narządy płciowe ,które różnicują na męskie i żeńskie w 10 tyg.
20tydz.wzrost włosów na głowie .Kiedy płód ma ok.180 mm po raz pierwszy matka może wyczuć jego ruchy ,wysłuchiwanie uderzeń dziecka

5.okres noworodkowy czyli układ oddechowy noworodka-pierwszy wdech

6.Opisz proces zrastania się kości po złamani

teraz ja mam pytanko troszke z innej beczki, czy wiecie moze co z naszym nowym planem? albo go jeszcze nie ma albo nie moge znalezc, pozdrawiam i dziekuje za ewentualne odpowiedzi

hmm... to w takim razie cos jest u mnie bo nie moge wejsc, no trudno, pomysle inaczej:-) dziekuje za checi